માણસ એટલે બરફનો ગોળો! ટેસ્ટી બરફ ગોળો! પીગળે પણ જલ્દી ને પાણી – પાણી થઇ જાય પણ જલ્દી! શિયાળામાં શોધવો પડે ને ઉનાળામાં ‘જ્યાં જ્યાં નજર મારી ઠરે, ઠેર ઠેર રેંકડીમાં મળે!’ એ રંગીન હોય, ટાઢો હોય, નરમ હોય, સ્વાદિષ્ટ હોય, ને હવામાન પ્રમાણે આકાર બદલતો હોય! પણ ગોળામાં ખોસેલી સળીને ખબર હોય કે ખતમ થયા પછી જાલિમ મને ફેંકી જ દેવાનો છતાં ‘ફાઈટ ટુ ફીનીશ’ સુધી સૈનિકની માફક ઝઝૂમે. ગોળાને ખરવા નહિ દે. સાચો મિત્ર પણ માણસને પડવા નહિ દે. બરફ ગોળાની સળી જેવો જ હોય. બરફ ગોળાની માફક મિત્રોના પણ પ્રકાર આવે. સ્વાર્થી મિત્રોના મિજાજ થોડા અલગ એ GOOD MORNING અને GOOD NIGHATમાં જ પાવરધા. ખપપૂરતા ખેપિયા જેવા! ઘનચક્કર ક્યારે ‘ટકલુ’ બનાવીને રફુચક્કર થઇ જાય, ભરોસો નહિ!
એના કરતા તો પક્ષી સારા. પક્ષી સળી લાવીને માળો બનાવે અને માણસ સળી કરીને લોકોના માળા ભંગાવે. જીગરજાન મિત્રોનો વાંસો તો જીગરમાં હોય. જે ટેસ્ટી હોય, તોફાની હોય, અળવીતરો હોય અને મિસકોલ જેવા લુખ્ખા પણ હોય, છતાં વફાદારીમાં એક્ક્કો. દેડકાની સ્ટાઈલમાં ભલે કૂદાકૂદ કરતો હોય પણ સમય આવે હવાલદારની માફક આખો હવાલો સંભાળી લે. ફેણીયા ખરા પણ જરૂર પડે ત્યારે જ ફેણ કાઢે. આવા મિત્રો પાસે ના હોય તો પણ દુરથી વાઈબ્રેશન આપે. ભલે બોરીબંદરમાં બેઠાં હોય પણ પોરબંદરમાં એનું વાઈ – ફાઈ પકડાય. જથ્થાબંધ લોકો અમસ્તા કહી ગયા કે, “સગા હોય એ વહાલા નહિ, ને વહાલા હોય એ સગા નહિ.” આ કહેવત જ્યારથી કુતરા સાંભળી ગયા ત્યારથી કુતરાનું નામ પણ વફાદારીમાં આવતું થઇ ગયું.
મિત્ર એટલે માનવીનું બીજું હૃદય. ઢગલાબંધ સગાસંબંધીઓ ભલે હોય પણ 2 – 4 નિસ્પૃહ મિત્રોનું બેલેન્સ હોય તો માનવી અમીર બની જાય. મિત્ર સળી પણ કરે, હસવામાંથી ખસવું પણ કરે, ને ખસવામાંથી હસવું કરીને બાવળિયામાંથી બાગબગીચા પણ કરે. સાચો મિત્ર 100 સગાની ગરજ સારે ને બગડ્યો તો 100 એ 100 ની પથારી પણ ફેરવે. એવા નહિ કે ગરજ પૂરી એટલે વાર્તા પૂરી. આ લોકોની ભાષા ઉપર નહિ જવાય, ભાવના જ ચાખવાની. બોલવા બેઠો તો પફબચમથી શરૂ થતાં શબ્દોની ધાણી ફોડવા માંડે અને નહિ બોલે તો બજાર બંધ થઇ ગઈ હોય એવું લાગે. એની ભાષામાં જ આલાપ – વિલાપ કરવો પડે, તો જ વાર્તાલાપ ઝામે ને સંબંધમાં મજબૂતાઈ આવે. બધું મારી પાસે શું બોલાવો છો વ્હાલીડાઓ!
નિસિધ, સુગ્રીવ, કેવટ, સુદામા વગેરેનું નામ તો સાંભળ્યું હશે. એમના જેવા મિત્રો મેળવવા તો ભગવાન શ્રી રામ બનવું પડે કે ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ બનવું પડે. આપણે રહ્યાં ઉઠી બજારના ભગવાનદાસ જેવા. ભગવાનદાસના નસીબમાં સાચા અને સારા મિત્રો મળે તો ભયો ભયો. આખી શેરીમાં ફટાકડા ફોડી નાંખવાના. ગીતામાં કહ્યું છે કે,
नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावक:
न क्गैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुत:
અર્થાત, (આત્મા)ને શસ્ત્રો છેદતાં નથી ,અગ્નિ બાળતો નથી, પાણી ભીંજવતું નથી અને પવન સુકવતો નથી. મિત્રાદારી માટે પણ આવું જ છે. મિત્રને પણ પાણી ભીંજવતું નથી, પવન સુકવતો નથી, અગ્નિ બાળતો નથી. મિત્ર નફફટ પણ રહેવાનો ને અક્કડ પણ રહેવાનો. જેનો આત્મા સાથે સીધો લગાવ હોય પછી ક્વોલીટી નહિ જોવાની. સાચા મિત્રોની પ્રાપ્તિ માટે ભાગ્યની બરકતી જોઈએ, નહિ મળે તો કુતરા પાળેલા સારા. મારા મિત્રોની ફોજ એટલે ચમન ચક્કી, ચંચી, ચંપુ, શ્રીશ્રી ભગો, ભગી અને રતનજી વગેરે. આ બધા પોતીકા જીગરજાન હાસ્યમિત્રો. પાનના ગલ્લેથી ભેટમાં મળેલા.
નહિ કોઈના માબાપ, નહિ કોઈના મોસાળ, નહિ કોઈના સાસરા, એક માત્ર લેખકના આશરા. ભગવાનને કોઈએ જોયા નથી એમ આ પ્રગટેશ્વરોને મેં પણ જોયા નથી. અનેક લેખકોએ આવા પાત્રોનું સર્જન કરીને કાલ્પનિક વસ્તી વધારેલી, એમ મેં પણ વધારી. બાકી એકેયનું નામ રેશનકાર્ડમાં નથી. પૂછવાવાળા પૂછે પણ ખરા કે આ બધા સાથે સ્નાનસૂતકના સંબંધ નહિ છતાં તમારી સાથે વળગેલા કેમ? સાચું કહું તો આ બધાને હું મારા ગયા જનમના લેણિયાત માનું છું. લગન હોય કે જનોઈ હોય, રીસેપ્શન હોય કે વરસી હોય, બારમાનું જમણ હોય કે તેરમાનું, આમંત્રણ હોય કે ના હોય પણ પ્રતિષ્ઠિત એવા કે સૌથી પહેલા પહોંચી જવાના અને પહેલી જ પંગતમાં જમવાના. હાથમાં કલમ પકડી એટલે શિવ પરિવારની જેમ હાજરા – હાજૂર.
શ્રી રામ જાણે આ બધાને મારામાં શું JUICE (રસ) છે? જુના ભાડુઆતની જેમ વરસોથી મઝા લઈને મસ્તીખોર છે. દીવો પ્રગટે એટલે જીવડાંઓ ફોજ લઈને તૂટી પડે એમ હાસ્યલેખ લખવા બેસું એટલે ‘અલખ નિરંજન‘ની જેમ આક્રમણ જ કરે. અત્યાર સુધીમાં એકેય પાત્રની શોક્સભા હજુ મળી નથી. બધા જ જીવંત. શ્રીશ્રી ભગો, ભગી ને રતનજી તો બોનસમાં મળેલા. એક – એક નંગ ચોથ – ચૌદશ – નોમ અને નબળા ચોઘડિયા જેવો. રેશનકાર્ડના મેમ્બર જેવા લાગે ખરા પણ ચાન્સ મળે તો આપણું રાશન પણ ખૂંચવી લે. મારા આ બધા જ પાત્રો પરણેલા પણ વાઈફનો સ્ટોક એકેય પાસે નહિ. બધાની વાઈફ રેઢાં મૂકીને ચાલી ગયેલી.
એકેયની વાઈફે અત્યાર સુધી ખબર સુધ્ધાં નથી પૂછી કે ‘અપનેવાલે કિસ હાલમે હૈ?’ સવારે છાપું આવે ત્યારે ‘શ્રધ્ધાંજલિ’નું પાનું જ જોઈ લે કે આપણાવાળાનો ફોટો છપાયો તો નથી ને? પછી જ ચાંદલો કરે, બંગડી ચઢાવે, સિંદુર લગાવે ને મંગળસૂત્ર પણ પહેરે. ને આ ઢીંચાક લોકોની એક જ પ્રકૃતિ, નહિ આકાર, નહિ વિકાર, નહિ આવિષ્કાર. દોસ્તોના ઓટલા ઘસવાના ને જીન્સ ફાડવાના. જેટલા જીન્સ ફાટે એટલા મગજ ફાટે.
હાલત પર છોડી દો 2 – 4 કણસ ખાયને જીવી જઈશ,
હથેળીમાં ચાંદ શોભતો નથી વગર સુરજે ખીલી જઈશ!
(રસમંજન)
રતનજી કાયમ કહે કે ‘ઈશ્વર જેને લોહીના સંબંધથી જોડવાનું ભૂલી ગયા હોય, એને મિત્રનું સ્વરૂપ આપીને ભગવાન પણ ભૂલ સુધારી લેતા હોય છે.’ એમાં કોઈ પાણીદાર હોય તો કોઈ ઝાંઝવાના પાણી જેવો હોય. જોતાંવેંત પાણી – પાણી થઇ જવાય એટલું જ બાકી સંપૂર્ણ પાણી વગરના. કદર કરવાની વાતને તો કાંદો ફોડે, આપણી સામે જ આપણી કબર ખોદતા હોય. બિલકુલ નવા નકોર જોડાં જેવા. પહેર્યા પછી જ ડંખે. એવા ડંખે કે નહિ પહેરાય નહિ કઢાય, ઘસડવા જ પડે. રતનજીની જય હો!
લાસ્ટ ધ બોલ
અલ્યા, સવાર – સવારમાં લાઠી લઈને ક્યાં ચાલ્યા?
ધીંગાણું થયું, ત્યાં લાઠીચાર્જ કરવા જાઉં છું.
ઓકે. લાઠીચાર્જ કરવા જાય તો ચાર્જર લઈને જજે. નહિ તો લાઠીચાર્જ લાંબો વખત નહિ ચાલે.
તારા કપાળમાં કાંદા ફોડું.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
માણસ એટલે બરફનો ગોળો! ટેસ્ટી બરફ ગોળો! પીગળે પણ જલ્દી ને પાણી – પાણી થઇ જાય પણ જલ્દી! શિયાળામાં શોધવો પડે ને ઉનાળામાં ‘જ્યાં જ્યાં નજર મારી ઠરે, ઠેર ઠેર રેંકડીમાં મળે!’ એ રંગીન હોય, ટાઢો હોય, નરમ હોય, સ્વાદિષ્ટ હોય, ને હવામાન પ્રમાણે આકાર બદલતો હોય! પણ ગોળામાં ખોસેલી સળીને ખબર હોય કે ખતમ થયા પછી જાલિમ મને ફેંકી જ દેવાનો છતાં ‘ફાઈટ ટુ ફીનીશ’ સુધી સૈનિકની માફક ઝઝૂમે. ગોળાને ખરવા નહિ દે. સાચો મિત્ર પણ માણસને પડવા નહિ દે. બરફ ગોળાની સળી જેવો જ હોય. બરફ ગોળાની માફક મિત્રોના પણ પ્રકાર આવે. સ્વાર્થી મિત્રોના મિજાજ થોડા અલગ એ GOOD MORNING અને GOOD NIGHATમાં જ પાવરધા. ખપપૂરતા ખેપિયા જેવા! ઘનચક્કર ક્યારે ‘ટકલુ’ બનાવીને રફુચક્કર થઇ જાય, ભરોસો નહિ!
એના કરતા તો પક્ષી સારા. પક્ષી સળી લાવીને માળો બનાવે અને માણસ સળી કરીને લોકોના માળા ભંગાવે. જીગરજાન મિત્રોનો વાંસો તો જીગરમાં હોય. જે ટેસ્ટી હોય, તોફાની હોય, અળવીતરો હોય અને મિસકોલ જેવા લુખ્ખા પણ હોય, છતાં વફાદારીમાં એક્ક્કો. દેડકાની સ્ટાઈલમાં ભલે કૂદાકૂદ કરતો હોય પણ સમય આવે હવાલદારની માફક આખો હવાલો સંભાળી લે. ફેણીયા ખરા પણ જરૂર પડે ત્યારે જ ફેણ કાઢે. આવા મિત્રો પાસે ના હોય તો પણ દુરથી વાઈબ્રેશન આપે. ભલે બોરીબંદરમાં બેઠાં હોય પણ પોરબંદરમાં એનું વાઈ – ફાઈ પકડાય. જથ્થાબંધ લોકો અમસ્તા કહી ગયા કે, “સગા હોય એ વહાલા નહિ, ને વહાલા હોય એ સગા નહિ.” આ કહેવત જ્યારથી કુતરા સાંભળી ગયા ત્યારથી કુતરાનું નામ પણ વફાદારીમાં આવતું થઇ ગયું.
મિત્ર એટલે માનવીનું બીજું હૃદય. ઢગલાબંધ સગાસંબંધીઓ ભલે હોય પણ 2 – 4 નિસ્પૃહ મિત્રોનું બેલેન્સ હોય તો માનવી અમીર બની જાય. મિત્ર સળી પણ કરે, હસવામાંથી ખસવું પણ કરે, ને ખસવામાંથી હસવું કરીને બાવળિયામાંથી બાગબગીચા પણ કરે. સાચો મિત્ર 100 સગાની ગરજ સારે ને બગડ્યો તો 100 એ 100 ની પથારી પણ ફેરવે. એવા નહિ કે ગરજ પૂરી એટલે વાર્તા પૂરી. આ લોકોની ભાષા ઉપર નહિ જવાય, ભાવના જ ચાખવાની. બોલવા બેઠો તો પફબચમથી શરૂ થતાં શબ્દોની ધાણી ફોડવા માંડે અને નહિ બોલે તો બજાર બંધ થઇ ગઈ હોય એવું લાગે. એની ભાષામાં જ આલાપ – વિલાપ કરવો પડે, તો જ વાર્તાલાપ ઝામે ને સંબંધમાં મજબૂતાઈ આવે. બધું મારી પાસે શું બોલાવો છો વ્હાલીડાઓ!
નિસિધ, સુગ્રીવ, કેવટ, સુદામા વગેરેનું નામ તો સાંભળ્યું હશે. એમના જેવા મિત્રો મેળવવા તો ભગવાન શ્રી રામ બનવું પડે કે ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ બનવું પડે. આપણે રહ્યાં ઉઠી બજારના ભગવાનદાસ જેવા. ભગવાનદાસના નસીબમાં સાચા અને સારા મિત્રો મળે તો ભયો ભયો. આખી શેરીમાં ફટાકડા ફોડી નાંખવાના. ગીતામાં કહ્યું છે કે,
नैनं छिन्दन्ति शस्त्राणि नैनं दहति पावक:
न क्गैनं क्लेदयन्त्यापो न शोषयति मारुत:
અર્થાત, (આત્મા)ને શસ્ત્રો છેદતાં નથી ,અગ્નિ બાળતો નથી, પાણી ભીંજવતું નથી અને પવન સુકવતો નથી. મિત્રાદારી માટે પણ આવું જ છે. મિત્રને પણ પાણી ભીંજવતું નથી, પવન સુકવતો નથી, અગ્નિ બાળતો નથી. મિત્ર નફફટ પણ રહેવાનો ને અક્કડ પણ રહેવાનો. જેનો આત્મા સાથે સીધો લગાવ હોય પછી ક્વોલીટી નહિ જોવાની. સાચા મિત્રોની પ્રાપ્તિ માટે ભાગ્યની બરકતી જોઈએ, નહિ મળે તો કુતરા પાળેલા સારા. મારા મિત્રોની ફોજ એટલે ચમન ચક્કી, ચંચી, ચંપુ, શ્રીશ્રી ભગો, ભગી અને રતનજી વગેરે. આ બધા પોતીકા જીગરજાન હાસ્યમિત્રો. પાનના ગલ્લેથી ભેટમાં મળેલા.
નહિ કોઈના માબાપ, નહિ કોઈના મોસાળ, નહિ કોઈના સાસરા, એક માત્ર લેખકના આશરા. ભગવાનને કોઈએ જોયા નથી એમ આ પ્રગટેશ્વરોને મેં પણ જોયા નથી. અનેક લેખકોએ આવા પાત્રોનું સર્જન કરીને કાલ્પનિક વસ્તી વધારેલી, એમ મેં પણ વધારી. બાકી એકેયનું નામ રેશનકાર્ડમાં નથી. પૂછવાવાળા પૂછે પણ ખરા કે આ બધા સાથે સ્નાનસૂતકના સંબંધ નહિ છતાં તમારી સાથે વળગેલા કેમ? સાચું કહું તો આ બધાને હું મારા ગયા જનમના લેણિયાત માનું છું. લગન હોય કે જનોઈ હોય, રીસેપ્શન હોય કે વરસી હોય, બારમાનું જમણ હોય કે તેરમાનું, આમંત્રણ હોય કે ના હોય પણ પ્રતિષ્ઠિત એવા કે સૌથી પહેલા પહોંચી જવાના અને પહેલી જ પંગતમાં જમવાના. હાથમાં કલમ પકડી એટલે શિવ પરિવારની જેમ હાજરા – હાજૂર.
શ્રી રામ જાણે આ બધાને મારામાં શું JUICE (રસ) છે? જુના ભાડુઆતની જેમ વરસોથી મઝા લઈને મસ્તીખોર છે. દીવો પ્રગટે એટલે જીવડાંઓ ફોજ લઈને તૂટી પડે એમ હાસ્યલેખ લખવા બેસું એટલે ‘અલખ નિરંજન‘ની જેમ આક્રમણ જ કરે. અત્યાર સુધીમાં એકેય પાત્રની શોક્સભા હજુ મળી નથી. બધા જ જીવંત. શ્રીશ્રી ભગો, ભગી ને રતનજી તો બોનસમાં મળેલા. એક – એક નંગ ચોથ – ચૌદશ – નોમ અને નબળા ચોઘડિયા જેવો. રેશનકાર્ડના મેમ્બર જેવા લાગે ખરા પણ ચાન્સ મળે તો આપણું રાશન પણ ખૂંચવી લે. મારા આ બધા જ પાત્રો પરણેલા પણ વાઈફનો સ્ટોક એકેય પાસે નહિ. બધાની વાઈફ રેઢાં મૂકીને ચાલી ગયેલી.
એકેયની વાઈફે અત્યાર સુધી ખબર સુધ્ધાં નથી પૂછી કે ‘અપનેવાલે કિસ હાલમે હૈ?’ સવારે છાપું આવે ત્યારે ‘શ્રધ્ધાંજલિ’નું પાનું જ જોઈ લે કે આપણાવાળાનો ફોટો છપાયો તો નથી ને? પછી જ ચાંદલો કરે, બંગડી ચઢાવે, સિંદુર લગાવે ને મંગળસૂત્ર પણ પહેરે. ને આ ઢીંચાક લોકોની એક જ પ્રકૃતિ, નહિ આકાર, નહિ વિકાર, નહિ આવિષ્કાર. દોસ્તોના ઓટલા ઘસવાના ને જીન્સ ફાડવાના. જેટલા જીન્સ ફાટે એટલા મગજ ફાટે.
હાલત પર છોડી દો 2 – 4 કણસ ખાયને જીવી જઈશ,
હથેળીમાં ચાંદ શોભતો નથી વગર સુરજે ખીલી જઈશ!
(રસમંજન)
રતનજી કાયમ કહે કે ‘ઈશ્વર જેને લોહીના સંબંધથી જોડવાનું ભૂલી ગયા હોય, એને મિત્રનું સ્વરૂપ આપીને ભગવાન પણ ભૂલ સુધારી લેતા હોય છે.’ એમાં કોઈ પાણીદાર હોય તો કોઈ ઝાંઝવાના પાણી જેવો હોય. જોતાંવેંત પાણી – પાણી થઇ જવાય એટલું જ બાકી સંપૂર્ણ પાણી વગરના. કદર કરવાની વાતને તો કાંદો ફોડે, આપણી સામે જ આપણી કબર ખોદતા હોય. બિલકુલ નવા નકોર જોડાં જેવા. પહેર્યા પછી જ ડંખે. એવા ડંખે કે નહિ પહેરાય નહિ કઢાય, ઘસડવા જ પડે. રતનજીની જય હો!
લાસ્ટ ધ બોલ
અલ્યા, સવાર – સવારમાં લાઠી લઈને ક્યાં ચાલ્યા?
ધીંગાણું થયું, ત્યાં લાઠીચાર્જ કરવા જાઉં છું.
ઓકે. લાઠીચાર્જ કરવા જાય તો ચાર્જર લઈને જજે. નહિ તો લાઠીચાર્જ લાંબો વખત નહિ ચાલે.
તારા કપાળમાં કાંદા ફોડું.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.