નવી દિલ્હી: કોંગ્રેસ (Congress) નેતા રાહુલ ગાંધી (Rahul Gandhi) હવે લોકસભાના (Lok Sabha) સાંસદ (MP) નથી. માનહાનિના કેસમાં (Defamation cases) દોષિત જાહેર થયા બાદ તેમણે લોકસભાનું સભ્યપદ ગુમાવ્યું હતું. લોકસભા સચિવાલયે તેનું જાહેરનામું બહાર પાડ્યું છે. એક દિવસ પહેલા સુરત કોર્ટે રાહુલને ચાર વર્ષ જૂના માનહાનિના કેસમાં દોષિત ઠેરવ્યો હતો. તેને બે વર્ષની સજા થઈ હતી. જો કે રાહુલ ગાંધીને તરત જ જામીન પર મુક્ત કરવામાં આવ્યો હતો. ‘મોદી સરનેમ’ પર વિવાદાસ્પદ ટિપ્પણી કરવા બદલ રાહુલ વિરુદ્ધ માનહાનિનો કેસ દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો.
રાહુલને સજા મળ્યા બાદ જ તેમના સંસદ સભ્ચપદ મુશ્કેલીમાં મુકાયા હતા. શુક્રવારે લોકસભા સચિવાલય દ્વારા જાહેર કરવામાં આવેલી સૂચનામાં કહેવામાં આવ્યું છે કે બંધારણની કલમ 102 (1) (e) અને જનપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ હેઠળ સભ્યપદ રદ કરવામાં આવ્યું છે. રાહુલ ગાંધી કેરળની વાયનાડ લોકસભા સીટ પરથી સંસદસભ્ય હતા. 2019ની ચૂંટણીમાં રાહુલ અમેઠી અને વાયનાડ સીટ પરથી ઉભા હતા. અમેઠીમાં તેમનો પરાજય થયો, પરંતુ વાયનાડમાં મોટી જીત થઈ. વાયનાડમાં રાહુલ ગાંધીએ 2019માં 65 ટકા મત મેળવ્યા હતા.
લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ શું કહે છે?
- 1951માં પીપલ્સ રિપ્રેઝન્ટેટિવ એક્ટ આવ્યો. આ કાયદાની કલમ 8માં લખવામાં આવ્યું છે કે જો કોઈ સાંસદ અથવા ધારાસભ્ય ગુનાહિત કેસમાં દોષિત ઠરે છે, તો તે દોષિત ઠરેલા દિવસથી આગામી 6 વર્ષ સુધી ચૂંટણી લડી શકશે નહીં.
- કલમ 8(1) એ એવા અપરાધોનો ઉલ્લેખ કરે છે કે જેના હેઠળ દોષિત ઠેરવવામાં આવતા ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ છે. આ અંતર્ગત બે સમુદાયો વચ્ચે નફરત ફેલાવવા, ભ્રષ્ટાચાર, બળાત્કાર જેવા ગુનાઓમાં દોષિત ઠરેલા લોકો ચૂંટણી લડી શકશે નહીં. જોકે, તેમાં બદનક્ષીનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી.
- ગયા વર્ષે સમાજવાદી પાર્ટીના નેતા આઝમ ખાને તેમની વિધાનસભા ગુમાવી હતી. કારણ કે તેને અપ્રિય ભાષણના કેસમાં દોષિત ઠેરવવામાં આવ્યો હતો.
- આ કાયદાની કલમ 8(3)માં લખવામાં આવ્યું છે કે જો કોઈ સાંસદ અથવા ધારાસભ્યને બે વર્ષ કે તેથી વધુની સજા થાય છે, તો તેની સદસ્યતા તરત જ જતી રહે છે અને આગામી 6 વર્ષ સુધી ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ છે.
લીલી થોમસનો નિર્ણય, જેના કારણે સદસ્યતા તરત જ પાછી ખેંચી લેવામાં આવી
- 2005માં કેરળની વકીલ લીલી થોમસ અને લોકપ્રહરી નામની એનજીઓના જનરલ સેક્રેટરી એસએન શુક્લા દ્વારા સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી દાખલ કરવામાં આવી હતી.
- આ અરજીમાં લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમની કલમ 8(4)ને ગેરબંધારણીય જાહેર કરવાની માંગ કરવામાં આવી હતી. તેમણે દલીલ કરી હતી કે આ કલમ દોષિત સાંસદો-ધારાસભ્યોની સદસ્યતાનું રક્ષણ કરે છે, કારણ કે આ હેઠળ, જો કેસ ઉપલી કોર્ટમાં પડતર હોય, તો તેમને ગેરલાયક ઠેરવી શકાય નહીં.
- આ અરજીમાં તેમણે બંધારણની કલમ 102(1) અને 191(1)નો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે. કલમ 102(1)માં સાંસદને ગેરલાયક ઠેરવવાની જોગવાઈ છે અને 191(1)માં વિધાનસભા અથવા વિધાન પરિષદને ગેરલાયક ઠેરવવાની જોગવાઈ છે.
- 10 જુલાઈ 2010ના રોજ સુપ્રીમ કોર્ટની જસ્ટિસ એકે પટનાયક અને જસ્ટિસ એસજે મુખોપાધ્યાયની બેન્ચે ચુકાદો આપ્યો હતો. કોર્ટે કહ્યું કે કેન્દ્ર પાસે કલમ 8(4) લાગુ કરવાની સત્તા નથી.
- સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે જો કોઈ વર્તમાન સાંસદ અથવા ધારાસભ્ય દોષિત ઠરે છે, તો તેને લોક પ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમની કલમ 8(1), 8(2) અને 8(3) હેઠળ ગેરલાયક ઠેરવવામાં આવશે.
