દુનિયાના મોટા ભાગના દેશોમાંથી રાજાશાહી નાબૂદ થઈ ગઈ છે ત્યારે નેપાળમાં રાજાશાહીની માંગણી કરવામાં આવી રહી છે. નેપાળ આ દિવસોમાં અનેક પ્રકારની રાજકીય ઉથલ-પાથલમાંથી પસાર થઈ રહ્યું છે. ગયા બુધવારે નેપાળની રાષ્ટ્રીય પ્રજાતંત્ર પાર્ટી (RPP) એ કાઠમંડુમાં એક બાઇક રેલીનું આયોજન કર્યું હતું, જેમાં મોટી સંખ્યામાં લોકો રાજાશાહીને પાછી લાવવાની માગણી સાથે એકઠા થયા હતા. આ રેલીમાં આરપીપીના પ્રમુખ રાજેન્દ્ર લિંગડેને કહ્યું કે સંઘીય સરકારનો અંત આવવો જોઈએ કારણ કે તે ભ્રષ્ટ વ્યવસ્થાને મજબૂત બનાવી રહી છે. આરપીપીને નેપાળના ભૂતપૂર્વ રાજા જ્ઞાનેન્દ્રનું સમર્થન છે. આ રેલીમાં લોકો નેપાળીમાં સૂત્રોચ્ચાર કરી રહ્યા હતા કે ‘નારાયણહિટી ખાલી ગર, હમરો રાજા આઉંડાઈ છાન’ એટલે કે નારાયણહિટી ખાલી કરો, આપણો રાજા આવી રહ્યો છે. નારાયણહિટી એ રાજમહેલ છે જે કાઠમંડુમાં આવેલો છે અને જેમાં રાજા જ્ઞાનેન્દ્ર રહેતા હતા. ૨૦૦૮ માં જ્યારે નેપાળમાં રાજાશાહીની વ્યવસ્થાનો અંત આવ્યો અને પ્રજાસત્તાક અસ્તિત્વમાં આવ્યું ત્યારે તેને સંગ્રહાલયમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવ્યું હતું. નારાયણહિટીમાં એક પ્રજાસત્તાક સ્મારક પણ બનાવવામાં આવ્યું હતું. અગાઉ નેપાળના ભૂતપૂર્વ રાજા જ્ઞાનેન્દ્રનું ગલેશ્વર ધામ અને બાગલંગ કાલિકા ખાતે મોટી સંખ્યામાં લોકોએ સ્વાગત કર્યું હતું. આમાં ઘણા લોકોએ જોરશોરથી નારા લગાવ્યા હતા કે ‘રાજા આવો, દેશ બચાવો.’
ગુરુવારે પોખરામાં ભૂતપૂર્વ રાજા બિરેન્દ્રની પ્રતિમાનું અનાવરણ કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રતિમાનું અનાવરણ કરવાના સમારંભમાં નેપાળના ભૂતપૂર્વ રાજા જ્ઞાનેન્દ્ર આવ્યા હતા. ત્યાં હાજર રહેલા પત્રકારોનું કહેવું છે કે આ પ્રસંગે લગભગ ત્રણ હજાર લોકોની ભીડ હાજર હતી. પ્રતિમાનું અનાવરણ કરતી વખતે ત્યાં હાજર રહેલા લોકોએ રાજાશાહી સમયનું નેપાળનું રાષ્ટ્રગીત ગાયું હતું. આ કાર્યક્રમમાં હાજર રહેલા પોખરાના સ્થાનિક પત્રકાર રોહિત પરજુલેએ જણાવ્યું હતું કે ભીડ ત્રણ હજારથી વધુ લોકોની હતી. મોટા ભાગની ભીડ યુવાન દેખાતી હતી. રાજા જ્ઞાનેન્દ્રએ રાજા બિરેન્દ્રની પ્રતિમાનું અનાવરણ કરતાંની સાથે જ ભીડે રાજાશાહીનું રાષ્ટ્રગીત ગાયું હતું. આ ભીડમાં ધાર્મિક જૂથો સાથે સંકળાયેલા ઘણા લોકો અને આરપીપીના કાર્યકરો પણ સામેલ હતા.
રાજાશાહી દરમિયાન નેપાળ એક હિન્દુ રાષ્ટ્ર તરીકે જાણીતું હતું. ત્યારે નેપાળ વિશ્વનું એકમાત્ર હિન્દુ રાષ્ટ્ર હતું. ૨૬ મે, ૨૦૦૬ના રોજ, તત્કાલીન ભાજપ પ્રમુખ રાજનાથ સિંહે કહ્યું હતું કે નેપાળની મૂળભૂત ઓળખ હિન્દુ રાષ્ટ્રની છે અને આ ઓળખને ઝાંખી પડવા દેવી જોઈએ નહીં. માઓવાદીઓના દબાણમાં નેપાળ પોતાની મૂળ ઓળખ ગુમાવશે તો ભાજપ ખુશ નહીં થાય. ૨૦૦૮ માં જ્યારે લાંબા આંદોલન પછી નેપાળમાં રાજાશાહીનો અંત આવ્યો ત્યારે લોકશાહી સ્થાપિત થઈ હતી અને નવું બંધારણ બનાવવાની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ હતી. સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૫ માં નેપાળે તેનું નવું બંધારણ લાગુ કર્યું હતું અને તેમાં નેપાળને ધર્મનિરપેક્ષ રાજ્ય જાહેર કરવામાં આવ્યું ત્યારે ભારતમાં નરેન્દ્ર મોદીની સરકાર શાસન કરતી હતી, જેમને હિન્દુત્ત્વ વિચારધારા ધરાવતી પાર્ટીના પોસ્ટર બોય માનવામાં આવતા હતા. નેપાળ એક ભૂમિગત દેશ છે અને ભારત પર નિર્ભર છે. નેપાળ ત્રણ બાજુથી ભારતથી ઘેરાયેલું છે અને તેની સરહદ ચીન સાથે જોડાયેલી છે. ભારતીય રાજકારણમાં જેનો પણ હાથ ઉપર હોય તેની સીધી અસર નેપાળ પર પણ પડે છે. એવું કહેવામાં આવી રહ્યું છે કે નેપાળમાં લોકો વર્તમાન સરકારથી ખૂબ જ નિરાશ છે અને આનાથી રાજાશાહીના સમર્થકોને તક મળી છે. જો નેપાળમાં કંઈ થાય તો બધાની નજર ભારત પર હોય છે. રવિવારે કાઠમંડુમાં જ્ઞાનેન્દ્રનું સ્વાગત કરવા માટે એકઠી થયેલી ભીડમાં, એક માણસ જ્ઞાનેન્દ્રનો ફોટો અને ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથનો ફોટો લઈને ઊભો હતો.
યોગી આદિત્યનાથની તસવીર જોયા બાદ નેપાળમાં ચર્ચા શરૂ થઈ ગઈ છે કે શું આ આંદોલન પણ ભારત સાથે સંબંધિત છે? નેપાળના વડા પ્રધાન કે.પી. શર્મા ઓલીની કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ નેપાળની સેન્ટ્રલ કમિટીના સભ્ય વિષ્ણુ રિજાલે રાજા જ્ઞાનેન્દ્ર અને યોગી આદિત્યનાથની તસવીર શેર કરતા લખ્યું કે ‘‘આ ૧૯૫૦નો યુગ નથી, જ્યારે ભારતે ભારતીય દૂતાવાસમાં આશ્રય લેવા માટે દિલ્હી પહોંચેલા ત્રિભુવન શાહને ગાદી પર પુનઃસ્થાપિત કર્યા હતા. જનઆંદોલન પછી રાજાશાહીમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવેલા જ્ઞાનેન્દ્ર ફરીથી ગાદી માટે દાવો ન કરે તો સારું રહેશે. એ જ યોગી, જેમનો ફોટો વિરોધ પ્રદર્શન માટે ઉપયોગમાં લેવાયો હતો, તેમણે જ્ઞાનેન્દ્રને કુંભ મેળામાં ભાગ લેવા માટે આમંત્રણ આપ્યું ન હતું, ભલે તે જ કુંભ મેળામાં ૫૦ કરોડ લોકોએ ડૂબકી લગાવી હતી. આ તે સમય છે જ્યારે રાજા જ્ઞાનેન્દ્ર પોતાને હિન્દુ હૃદયસમ્રાટ કહે છે. પ્રજાસત્તાકનો વિરોધ કરતા જ્ઞાનેન્દ્રે તેને વિદેશીઓની વ્યવસ્થા ગણાવી હતી.
આમ કહીને તેમણે માત્ર જનતાનું અપમાન કર્યું નથી, પરંતુ ફરીથી રાજા બનવા માટે તેમણે વિદેશીઓ સાથે સોદાબાજી કરીને તેમના કહેવાતા રાષ્ટ્રવાદનું મહોરું પણ સંપૂર્ણપણે ઉતારી દીધું છે.’’ નેપાળની ઘટનાઓ પર ભારતની ચાંપતી નજર છે, કારણ કે જો નેપાળમાં રાજાશાહી પાછી આવે અને તેને હિન્દુ રાષ્ટ્ર તરીકે જાહેર કરવામાં આવે તો તેનો પ્રભાવ ભારતની રાજનીતિ પર પણ પડી શકે છે.
આરપીપીના વરિષ્ઠ ઉપાધ્યક્ષ રવિન્દ્ર મિશ્રાને પૂછવામાં આવ્યું કે તેઓ નેપાળમાં રાજાશાહી કેમ પાછી લાવવા માંગે છે? તેના જવાબમાં મિશ્રા કહે છે કે નેપાળમાં હાલમાં જે વ્યવસ્થા છે તેનાથી લોકોનો ભ્રમ ભાંગી ગયો છે. હવે લોકો જૂના દિવસો યાદ કરી રહ્યા છે. લોકશાહીનાં ૧૭ વર્ષ પછી રાજા જ્ઞાનેન્દ્ર હવે નેપાળમાં ખલનાયક નથી રહ્યા. હવે જ્ઞાનેન્દ્ર જ્યાં પણ જાય છે, ત્યાં લોકોની ભીડ ભેગી થાય છે. રવિન્દ્ર મિશ્રાને પૂછવામાં આવ્યું કે જો જ્ઞાનેન્દ્ર નેપાળની લગામ પોતાના હાથમાં લેવા ઇચ્છે છે, તો તેઓ ચૂંટણીનાં રાજકારણમાં કેમ પ્રવેશતા નથી? મિશ્રા કહે છે કે તેઓ નેતા નહીં, પણ રાજા બનવા માંગે છે. ચૂંટણીના રાજકારણ દ્વારા કોઈ રાજા બનતું નથી. આ ભારતના હિતમાં પણ છે, કારણ કે સામ્યવાદી શાસનમાં ભારત વિરોધી ભાવના વધી રહી છે. હવે નેપાળમાં લોકો રાજાશાહીને પાછી લાવવા માટે રસ્તાઓ પર ઉતરી રહ્યા છે.
શું નેપાળ ફરીથી રાજાશાહી તરફ આગળ વધી રહ્યું છે? લોકપ્રિય નેપાળી અખબાર કાંતિપુરના સંપાદક ઉમેશ ચૌહાણ કહે છે કે નેપાળના લોકોમાં વર્તમાન સરકાર પ્રત્યે નિરાશા છે. લોકો પણ ગુસ્સે છે. અહીંના લોકો વૈકલ્પિક રાજકારણ શોધી રહ્યા છે, પરંતુ હાલમાં કોઈ નક્કર વિકલ્પ દેખાતો નથી. આવી સ્થિતિમાં, રાજાશાહીના સમર્થકો આ અસંતોષનો ઉપયોગ કરીને તેને સંગઠિત કરવા માંગે છે. મને નથી લાગતું કે આ અસંતોષ રાજાશાહીના પક્ષમાં જશે. ઉમેશ ચૌહાણ કહે છે કે જ્ઞાનેન્દ્ર આરપીપીને ટેકો આપે છે પણ તેમને જાહેર સમર્થન કેટલું મળે છે? જો જ્ઞાનેન્દ્ર આરપીપીમાં જોડાય અને પોતે ચૂંટણી લડે તો પણ તેઓ જીતી શકશે નહીં. વધુમાં વધુ આરપીપીને મળતા પાંચ લાખ મતો ૧૦ લાખ થઈ જશે. આનાથી વધુ કંઈ થવાનું નથી. નેપાળમાં આરપીપીના કુલ ૧૪ સાંસદ છે. આમાંથી સાત ચૂંટણી પ્રક્રિયા દ્વારા અને સાત પ્રમાણસર પ્રક્રિયા દ્વારા ચૂંટાયા છે. નેપાળની સંસદમાં કુલ ૨૭૫ સાંસદો છે. આમાંથી ૧૬૫ ચૂંટણી પ્રક્રિયા દ્વારા અને ૧૧૦ પ્રમાણસર પ્રક્રિયા દ્વારા ચૂંટાય છે. શક્ય છે કે જ્ઞાનેન્દ્રના સમર્થકો નારાયણહિટીનો દરવાજો તોડીને જ્ઞાનેન્દ્રને ત્યાં બેસાડી દે, પરંતુ તે પછી શું થશે તેની તમે કલ્પના પણ કરી શકતા નથી.
રાજાશાહી વ્યવસ્થા અને લોકશાહી વ્યવસ્થાની તુલના કરતી વખતે એક સામાન્ય નેપાળી કયા નિષ્કર્ષ પર પહોંચે છે? ઉમેશ ચૌહાણ કહે છે કે મને લાગે છે કે તે ગૂંચવણભર્યું બની જાય છે. એક સામાન્ય નેપાળી ગુસ્સામાં કહી શકે છે કે રાજાશાહી સારી હતી, પણ મને નથી લાગતું કે આ ગુસ્સો કોઈ પણ નિર્ણય પર પહોંચવા માટે પૂરતો છે. નેપાળના વરિષ્ઠ પત્રકાર ચંદ્રકિશોર પણ માને છે કે બધી અસંતોષ છતાં, નેપાળમાં ક્યારેય રાજાશાહી આવશે નહીં. પણ જ્ઞાનેન્દ્ર જ્યાં પણ જઈ રહ્યા છે ત્યાં આટલી મોટી ભીડ કેમ એકઠી થઈ રહી છે? ચંદ્રકિશોર કહે છે કે જ્યારે જ્ઞાનેન્દ્ર રાજા હતા, ત્યારે તેઓ લોકોથી ખૂબ દૂર હતા. સામાન્ય જનતાએ તેમને ક્યારેય જોયા નહોતા. આવી સ્થિતિમાં, જ્યારે તે સામાન્ય લોકોમાં જોવા મળે છે, ત્યારે લોકોની ભીડ એકઠી થઈ જાય છે. – આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
