નરેન્દ્ર મોદી તેમના મંત્રીઓ, મુખ્યમંત્રીઓની ટીમ પસંદ કરતી વખતે આશ્ચર્યચકિત કરવા માટે જાણીતા છે કે, બિહારના મંત્રી નીતિન નબીનની ભાજપના આગામી કાર્યકારી રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ તરીકેની પસંદગી પણ આવો જ સૌથી આશ્ચર્યજનક નિર્ણય છે. તેઓ ફક્ત 45 વર્ષના છે. નીતિન ગડકરી પણ 52 વર્ષના હતા જ્યારે તેઓ પાર્ટીના અધ્યક્ષ બન્યા હતા. નબીન ભાજપના અત્યાર સુધીના સૌથી યુવા અધ્યક્ષ છે. મોદી એ બતાવવા માંગે છે કે પક્ષ નેતૃત્વ, ઉત્તરાધિકાર અને સંગઠનાત્મક સાતત્યને કેવી રીતે જુએ છે. નબીનની પસંદગી કરીને મોદીએ માત્ર નેતૃત્વમાં પેઢીગત પરિવર્તનનો સંકેત આપ્યો નથી, પરંતુ 2029માં આગામી લોકસભા ચૂંટણીનો સામનો કરવા માટે તેઓ પક્ષ અને તેમની સરકારને પણ કેવી રીતે રી-ઓર્ગેનાઇઝ કરવાની યોજના ધરાવે છે તે પણ દર્શાવ્યું છે.
નબીન પક્ષના અન્ય અધ્યક્ષોમાં અલગ દેખાય છે. કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ મલ્લિકાર્જુન ખડગે ૮૩ વર્ષના છે, એનસીપીના અધ્યક્ષ શરદ પવાર ૮૫ વર્ષના છે, તૃણમૂલ કોંગ્રેસનાં અધ્યક્ષ મમતા બેનર્જી ૭૦ વર્ષનાં છે, ડીએમકે નેતા એમકે સ્ટાલિન ૭૨ વર્ષના છે, બસપાનાં માયાવતી ૬૯ વર્ષનાં છે, સમાજવાદી પાર્ટીના અધ્યક્ષ અખિલેશ યાદવ ૫૨ વર્ષના છે અને નેશનલ કોન્ફરન્સના નેતા ઓમર અબ્દુલ્લા ૫૫ વર્ષના છે. વરિષ્ઠ નેતાઓની હાજરી હંમેશાં પક્ષોમાં નેતૃત્વ પરિવર્તનને મંજૂરી આપવા અને યુવા પેઢીને આગળ વધવા દેવા માટે વ્યાપક અનિચ્છા દર્શાવે છે. ભાજપની આ પસંદગી પ્રતીકાત્મક યુવાવસ્થા અને એક વૈકલ્પિક નેતૃત્વ ફિલસૂફી તરીકે સામે આવે છે. આ જાહેરાત સાથે ભાજપમાં તેની રાષ્ટ્રીય ટીમમાં પરિવર્તન જોવા મળે તેવી શક્યતા છે, જેમાં ઔપચારિક રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી પછી નવા મહાસચિવો, સચિવો અને મોરચા પ્રભારીઓની નિમણૂક કરવામાં આવશે.
પરંતુ મોદીએ નીતિન નબીનને જ શા માટે પસંદ કર્યા? તેઓ કરિશ્મા, વંશ કે ખાનદાન દ્વારા આગળ આવેલા નથી. તેઓ ચૂંટણીની સહનશક્તિ અને વહીવટી જવાબદારી દ્વારા આકાર પામેલા નેતા છે. ધારાસભ્ય રહેલા નબીનની કારકિર્દીની વારંવાર ચૂંટણીમાં કસોટી થઈ છે – આ એક એવી સિદ્ધિ જે તેમના ઉદયને કાયદેસરની લોકશાહી આપે છે. બિહાર સરકારમાં મંત્રી તરીકેના તેમના અનેક કાર્યકાળ શાસન, નીતિ અમલીકરણ અને રાજકીય વાટાઘાટોમાં વ્યવહારુ અનુભવને પ્રદર્શિત કરે છે. એમની પાસે ઊંડી સંગઠનાત્મક પકડ છે. બે દાયકાથી વધુ સમય સુધી પાર્ટીમાં સક્રિય રહેવાને કારણે નબીન ભાજપની કેડર-આધારિત નેતૃત્વ પાઇપલાઇનનું જીવતું-જાગતું ઉદાહરણ છે.
ભારતીય જનતા યુવા મોરચા દ્વારા તેમની યાત્રા, જેમાં બિહારના અધ્યક્ષ તરીકે સેવા આપવાનો સમાવેશ થાય છે, તેમને યુવાનોને સંગઠિત કરવાનો, પક્ષના કાર્યકરોનું સંચાલન કરવાનો અને વિચારધારાને જમીની સ્તરે કાર્યમાં રૂપાંતરિત કરવાનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ મળ્યો છે. છત્તીસગઢમાં ચૂંટણી પ્રભારી તરીકેની તેમની ભૂમિકાએ તેમના અનુભવને રાજ્યની સીમાઓથી આગળ વધાર્યો, જેનાથી તેમને વિવિધ રાજકીય ભૂપ્રદેશ અને ચૂંટણી વ્યૂહરચનાઓનો પરિચય થયો. ત્રણ પરિબળો તેમના પક્ષમાં હોવાનું કહેવાય છે. પક્ષના સંગઠન અને જમીની સ્તરના ચૂંટણી કાર્ય પર તેમની પકડ. બીજું – નેતૃત્વની કાર્યપદ્ધતિ સાથે તેમનું જોડાણ અને ત્રીજું – પડકારજનક રાજકીય કાર્યો પૂર્ણ કરવાની તેમની ક્ષમતા.
મોદીએ છત્તીસગઢ વિધાનસભા ચૂંટણીમાં સૌ પ્રથમ તેમના કાર્યની નોંધ લીધી. તેમના અસાધારણ કાર્યને જોઈને અમિત શાહે તેમને ભાજપના દિલ્હી પ્રચારનો એક મહત્ત્વપૂર્ણ ભાગ બનાવ્યા, જેના કારણે આ વર્ષની શરૂઆતમાં પાર્ટી રાજધાનીમાં સત્તામાં આવી. પાર્ટીનાં આંતરિક સૂત્રો કહે છે કે, નબીનની સંગઠનાત્મક કુશળતા ખાસ કરીને છત્તીસગઢ પ્રચાર દરમિયાન સ્પષ્ટ થઈ હતી, જ્યાં તેમણે કેન્દ્રીય મંત્રી મનસુખ માંડવિયા સાથે ચૂંટણી સહ-પ્રભારી તરીકે સેવા આપી હતી. પાર્ટીના એક સૂત્રના જણાવ્યા અનુસાર, મોદીને લાગ્યું કે નબીન નેતૃત્વની કાર્યશૈલીને સમજે છે અને તે મર્યાદા ઓળંગશે નહીં, પરંતુ તેમની પૂરી ક્ષમતાઓથી કાર્ય કરશે. ઉપરાંત, તેઓ સારી રીતે મુસાફરી કરે છે અને પડકારો પ્રત્યેના તેમના અભિગમમાં દરેકને, ખાસ કરીને વરિષ્ઠોને સામેલ કરે છે.
સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ વાત એ છે કે, તેઓ કાયસ્થ સમુદાયમાંથી આવે છે, એક ઉચ્ચ જાતિ સમુદાય છે, જેને ઘણી વાર રાજકીય રીતે તટસ્થ માનવામાં આવે છે અને અન્ય સમુદાયો સાથે સીધા સંઘર્ષમાં નથી આવતા. હારમાં તેમની ભૂમિકાએ પક્ષમાં તેમની સ્થિતિને વધુ મજબૂત બનાવી. ટોચના નેતાઓના મતે, નબીનને જીવિકા દીદી નેટવર્કને ગતિશીલ બનાવવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું હતું, જે કાર્ય તેમણે સફળતાપૂર્વક સંભાળ્યું હતું. તો મુખ્ય એનડીએ સંકલન બેઠકોમાં પણ સામેલ હતા, જેણે જમીની સ્તરે ગઠબંધન એકતા દર્શાવી હતી. મોદીએ જોયું કે, નબીન નવી ભૂમિકામાં રાજકીય અનુભવ અને વહીવટી કુશળતા લાવે છે.
તેઓ બિહાર અને પૂર્વી ભારતના પ્રથમ ભાજપ કાર્યકારી અધ્યક્ષ પણ છે, જે ટોચ પર પ્રાદેશિક પ્રતિનિધિત્વને વિસ્તૃત કરવાના પક્ષના પ્રયાસોને રેખાંકિત કરે છે. નબીનને જાન્યુઆરી 2026માં ઔપચારિક રીતે અધ્યક્ષ ચૂંટવામાં આવે તેવી અપેક્ષા છે. પક્ષ એપ્રિલમાં તેની રાષ્ટ્રીય પરિષદની બેઠકમાં ચૂંટણીને સમર્થન આપશે. ભાજપના સંસદીય બોર્ડે 14 ડિસેમ્બરે ઔપચારિક રીતે નીતિન નબીનને પાર્ટીના રાષ્ટ્રીય કાર્યકારી અધ્યક્ષ તરીકે નિયુક્ત કરવાની ઘોષણા કરી, જેનાથી મહિનાઓથી ચાલી રહેલા સસ્પેન્સનનો અંત આવ્યો.કેન્દ્રીય મંત્રી જે.પી. નડ્ડા હાલમાં એક્સટેન્શન પર છે.નડ્ડાએ પણ તત્કાલીન રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ અમિત શાહના કાર્યકાળમાં થોડા મહિના માટે કાર્યકારી અધ્યક્ષ તરીકે સેવા આપી હતી, જે 2019 ની લોકસભા ચૂંટણી પછી કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી બન્યા હતા.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
નરેન્દ્ર મોદી તેમના મંત્રીઓ, મુખ્યમંત્રીઓની ટીમ પસંદ કરતી વખતે આશ્ચર્યચકિત કરવા માટે જાણીતા છે કે, બિહારના મંત્રી નીતિન નબીનની ભાજપના આગામી કાર્યકારી રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ તરીકેની પસંદગી પણ આવો જ સૌથી આશ્ચર્યજનક નિર્ણય છે. તેઓ ફક્ત 45 વર્ષના છે. નીતિન ગડકરી પણ 52 વર્ષના હતા જ્યારે તેઓ પાર્ટીના અધ્યક્ષ બન્યા હતા. નબીન ભાજપના અત્યાર સુધીના સૌથી યુવા અધ્યક્ષ છે. મોદી એ બતાવવા માંગે છે કે પક્ષ નેતૃત્વ, ઉત્તરાધિકાર અને સંગઠનાત્મક સાતત્યને કેવી રીતે જુએ છે. નબીનની પસંદગી કરીને મોદીએ માત્ર નેતૃત્વમાં પેઢીગત પરિવર્તનનો સંકેત આપ્યો નથી, પરંતુ 2029માં આગામી લોકસભા ચૂંટણીનો સામનો કરવા માટે તેઓ પક્ષ અને તેમની સરકારને પણ કેવી રીતે રી-ઓર્ગેનાઇઝ કરવાની યોજના ધરાવે છે તે પણ દર્શાવ્યું છે.
નબીન પક્ષના અન્ય અધ્યક્ષોમાં અલગ દેખાય છે. કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ મલ્લિકાર્જુન ખડગે ૮૩ વર્ષના છે, એનસીપીના અધ્યક્ષ શરદ પવાર ૮૫ વર્ષના છે, તૃણમૂલ કોંગ્રેસનાં અધ્યક્ષ મમતા બેનર્જી ૭૦ વર્ષનાં છે, ડીએમકે નેતા એમકે સ્ટાલિન ૭૨ વર્ષના છે, બસપાનાં માયાવતી ૬૯ વર્ષનાં છે, સમાજવાદી પાર્ટીના અધ્યક્ષ અખિલેશ યાદવ ૫૨ વર્ષના છે અને નેશનલ કોન્ફરન્સના નેતા ઓમર અબ્દુલ્લા ૫૫ વર્ષના છે. વરિષ્ઠ નેતાઓની હાજરી હંમેશાં પક્ષોમાં નેતૃત્વ પરિવર્તનને મંજૂરી આપવા અને યુવા પેઢીને આગળ વધવા દેવા માટે વ્યાપક અનિચ્છા દર્શાવે છે. ભાજપની આ પસંદગી પ્રતીકાત્મક યુવાવસ્થા અને એક વૈકલ્પિક નેતૃત્વ ફિલસૂફી તરીકે સામે આવે છે. આ જાહેરાત સાથે ભાજપમાં તેની રાષ્ટ્રીય ટીમમાં પરિવર્તન જોવા મળે તેવી શક્યતા છે, જેમાં ઔપચારિક રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી પછી નવા મહાસચિવો, સચિવો અને મોરચા પ્રભારીઓની નિમણૂક કરવામાં આવશે.
પરંતુ મોદીએ નીતિન નબીનને જ શા માટે પસંદ કર્યા? તેઓ કરિશ્મા, વંશ કે ખાનદાન દ્વારા આગળ આવેલા નથી. તેઓ ચૂંટણીની સહનશક્તિ અને વહીવટી જવાબદારી દ્વારા આકાર પામેલા નેતા છે. ધારાસભ્ય રહેલા નબીનની કારકિર્દીની વારંવાર ચૂંટણીમાં કસોટી થઈ છે – આ એક એવી સિદ્ધિ જે તેમના ઉદયને કાયદેસરની લોકશાહી આપે છે. બિહાર સરકારમાં મંત્રી તરીકેના તેમના અનેક કાર્યકાળ શાસન, નીતિ અમલીકરણ અને રાજકીય વાટાઘાટોમાં વ્યવહારુ અનુભવને પ્રદર્શિત કરે છે. એમની પાસે ઊંડી સંગઠનાત્મક પકડ છે. બે દાયકાથી વધુ સમય સુધી પાર્ટીમાં સક્રિય રહેવાને કારણે નબીન ભાજપની કેડર-આધારિત નેતૃત્વ પાઇપલાઇનનું જીવતું-જાગતું ઉદાહરણ છે.
ભારતીય જનતા યુવા મોરચા દ્વારા તેમની યાત્રા, જેમાં બિહારના અધ્યક્ષ તરીકે સેવા આપવાનો સમાવેશ થાય છે, તેમને યુવાનોને સંગઠિત કરવાનો, પક્ષના કાર્યકરોનું સંચાલન કરવાનો અને વિચારધારાને જમીની સ્તરે કાર્યમાં રૂપાંતરિત કરવાનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ મળ્યો છે. છત્તીસગઢમાં ચૂંટણી પ્રભારી તરીકેની તેમની ભૂમિકાએ તેમના અનુભવને રાજ્યની સીમાઓથી આગળ વધાર્યો, જેનાથી તેમને વિવિધ રાજકીય ભૂપ્રદેશ અને ચૂંટણી વ્યૂહરચનાઓનો પરિચય થયો. ત્રણ પરિબળો તેમના પક્ષમાં હોવાનું કહેવાય છે. પક્ષના સંગઠન અને જમીની સ્તરના ચૂંટણી કાર્ય પર તેમની પકડ. બીજું – નેતૃત્વની કાર્યપદ્ધતિ સાથે તેમનું જોડાણ અને ત્રીજું – પડકારજનક રાજકીય કાર્યો પૂર્ણ કરવાની તેમની ક્ષમતા.
મોદીએ છત્તીસગઢ વિધાનસભા ચૂંટણીમાં સૌ પ્રથમ તેમના કાર્યની નોંધ લીધી. તેમના અસાધારણ કાર્યને જોઈને અમિત શાહે તેમને ભાજપના દિલ્હી પ્રચારનો એક મહત્ત્વપૂર્ણ ભાગ બનાવ્યા, જેના કારણે આ વર્ષની શરૂઆતમાં પાર્ટી રાજધાનીમાં સત્તામાં આવી. પાર્ટીનાં આંતરિક સૂત્રો કહે છે કે, નબીનની સંગઠનાત્મક કુશળતા ખાસ કરીને છત્તીસગઢ પ્રચાર દરમિયાન સ્પષ્ટ થઈ હતી, જ્યાં તેમણે કેન્દ્રીય મંત્રી મનસુખ માંડવિયા સાથે ચૂંટણી સહ-પ્રભારી તરીકે સેવા આપી હતી. પાર્ટીના એક સૂત્રના જણાવ્યા અનુસાર, મોદીને લાગ્યું કે નબીન નેતૃત્વની કાર્યશૈલીને સમજે છે અને તે મર્યાદા ઓળંગશે નહીં, પરંતુ તેમની પૂરી ક્ષમતાઓથી કાર્ય કરશે. ઉપરાંત, તેઓ સારી રીતે મુસાફરી કરે છે અને પડકારો પ્રત્યેના તેમના અભિગમમાં દરેકને, ખાસ કરીને વરિષ્ઠોને સામેલ કરે છે.
સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ વાત એ છે કે, તેઓ કાયસ્થ સમુદાયમાંથી આવે છે, એક ઉચ્ચ જાતિ સમુદાય છે, જેને ઘણી વાર રાજકીય રીતે તટસ્થ માનવામાં આવે છે અને અન્ય સમુદાયો સાથે સીધા સંઘર્ષમાં નથી આવતા. હારમાં તેમની ભૂમિકાએ પક્ષમાં તેમની સ્થિતિને વધુ મજબૂત બનાવી. ટોચના નેતાઓના મતે, નબીનને જીવિકા દીદી નેટવર્કને ગતિશીલ બનાવવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું હતું, જે કાર્ય તેમણે સફળતાપૂર્વક સંભાળ્યું હતું. તો મુખ્ય એનડીએ સંકલન બેઠકોમાં પણ સામેલ હતા, જેણે જમીની સ્તરે ગઠબંધન એકતા દર્શાવી હતી. મોદીએ જોયું કે, નબીન નવી ભૂમિકામાં રાજકીય અનુભવ અને વહીવટી કુશળતા લાવે છે.
તેઓ બિહાર અને પૂર્વી ભારતના પ્રથમ ભાજપ કાર્યકારી અધ્યક્ષ પણ છે, જે ટોચ પર પ્રાદેશિક પ્રતિનિધિત્વને વિસ્તૃત કરવાના પક્ષના પ્રયાસોને રેખાંકિત કરે છે. નબીનને જાન્યુઆરી 2026માં ઔપચારિક રીતે અધ્યક્ષ ચૂંટવામાં આવે તેવી અપેક્ષા છે. પક્ષ એપ્રિલમાં તેની રાષ્ટ્રીય પરિષદની બેઠકમાં ચૂંટણીને સમર્થન આપશે. ભાજપના સંસદીય બોર્ડે 14 ડિસેમ્બરે ઔપચારિક રીતે નીતિન નબીનને પાર્ટીના રાષ્ટ્રીય કાર્યકારી અધ્યક્ષ તરીકે નિયુક્ત કરવાની ઘોષણા કરી, જેનાથી મહિનાઓથી ચાલી રહેલા સસ્પેન્સનનો અંત આવ્યો.કેન્દ્રીય મંત્રી જે.પી. નડ્ડા હાલમાં એક્સટેન્શન પર છે.નડ્ડાએ પણ તત્કાલીન રાષ્ટ્રીય અધ્યક્ષ અમિત શાહના કાર્યકાળમાં થોડા મહિના માટે કાર્યકારી અધ્યક્ષ તરીકે સેવા આપી હતી, જે 2019 ની લોકસભા ચૂંટણી પછી કેન્દ્રીય ગૃહમંત્રી બન્યા હતા.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.