વિશ્વના નેતાઓ જ્યારે મળે છે ત્યારે ક્યારેય ખુલ્લેઆમ લડતા નથી. તેમના મતભેદો હંમેશાં ખાનગીમાં વ્યક્ત કરવામાં આવે છે.પરંતુ વ્હાઇટ હાઉસમાં જે બન્યું તેનાથી બધા ચોંકી ગયા છે. આ પ્રકારનું દૃશ્ય પહેલાં ક્યારેય જોવા મળ્યું નથી. દરેક વ્યક્તિ હવે તેના પરિણામ વિશે ચિંતિત છે.28 ફેબ્રુઆરીના રોજ યુએસ પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની તેમના યુક્રેનિયન સમકક્ષ વોલોડીમીર ઝેલેન્સ્કી સાથેની મુલાકાત વિશ્વ મિડિયા સામે થોડી વારમાં જ ઉગ્ર દલીલમાં સમાપ્ત થઈ ગઈ.
ટ્રમ્પે પોતાનો અવાજ ઉઠાવ્યો અને ઝેલેન્સ્કીને કહ્યું, ‘’તમે અમને આદેશ આપવાની સ્થિતિમાં નથી.’’યુએસ ઉપરાષ્ટ્રપતિ જેડી વાન્સ – જે રૂમમાં અન્ય રાજકારણીઓ સાથે બેઠેલા હતા – તેમણે ઝેલેન્સ્કીને કહ્યું કે, યુદ્ધ રાજદ્વારી દ્વારા સમાપ્ત કરવું પડશે તે પછી વાતચીતમાં ખટાશ આવી.ઝેલેન્સ્કીએ ‘’કેવા પ્રકારની રાજદ્વારી?’’ પૂછીને જવાબ આપ્યો, તે 2019માં અગાઉના યુદ્ધવિરામ કરારનો ઉલ્લેખ કરી રહ્યા હતા, જેના પર રશિયાના સંપૂર્ણ પાયે આક્રમણનાં ત્રણ વર્ષ પહેલાં સહમતિ બની હતી.
ટૂંક સમયમાં ઝેલેન્સ્કી અને યુક્રેનિયન પ્રતિનિધિમંડળને વ્હાઇટ હાઉસ છોડવાનું કહેવામાં આવ્યું. રાષ્ટ્રપતિ સાથેનું ઔપચારિક લંચ રદ કરવામાં આવ્યું.ટ્રમ્પે ઝેલેન્સ્કીને વોશિંગ્ટનમાં એક કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવા માટે આમંત્રણ આપ્યું હતું, જે રશિયા સાથેનાં ત્રણ વર્ષના યુદ્ધને સમાપ્ત કરવામાં વ્હાઇટ હાઉસના સમર્થનના બદલામાં યુક્રેનના દુર્લભ પૃથ્વી ખનિજ ભંડારો સુધી અમેરિકાને પહોંચ આપશે. ટ્રમ્પ રશિયન રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિનને યુદ્ધ બંધ કરવાનું કહેવાના હતા.
પરંતુ ઝેલેન્સ્કીએ કહ્યું: ‘’જો અમને સુરક્ષા ગેરંટી નહીં મળે તો અમે યુદ્ધવિરામ નહીં કરી શકીએ, કંઈ કામનું નથી, કંઈ નથી.’’અમેરિકાથી નીકળ્યા બાદ તેઓ યુરોપિયન નેતાઓ સાથે સુનિશ્ચિત વાટાઘાટો માટે લંડન ગયા. યુકેના વડા પ્રધાન કીર સ્ટાર્મરે યુક્રેનમાં શાંતિની ખાતરી આપવા માટે ચાર તબક્કાની યોજનાની જાહેરાત કરી અને કહ્યું કે યુરોપે ‘ભારે કામ’ કરવું પડશે.
સ્ટાર્મરે યુદ્ધનો અંત લાવવા અને રશિયાથી દેશનો બચાવ કરવા માટે યુક્રેન સાથે કામ કરવા માટે ચાર પોઇન્ટની યોજનાની જાહેરાત કરી છે.યુકે, ફ્રાન્સ અને અન્ય દેશો તેમના પ્રયાસો વધારશે અને યુક્રેન માટે તેમના સમર્થનમાં યુએસને સામેલ કરવાનો પ્રયાસ કરશે. એવું લાગે છે કે, આનો હેતુ યુક્રેન માટે યુદ્ધ પછીની સુરક્ષા ગેરંટી માટેની યુરોપિયન ઓફરને મજબૂત બનાવવાનો છે, જેથી ટ્રમ્પને યુએસ લશ્કરી બેકઅપનું વચન આપવા માટે મનાવી શકાય.
ટ્રમ્પે કહ્યું છે કે, યુક્રેનમાં મોટી યુએસ લશ્કરી હાજરીની જરૂર નથી અને સૂચન કર્યું કે, યુક્રેનમાં જમીન પર યુએસ ખાણકામ કંપનીઓની હાજરી શાંતિ જાળવવા માટે પૂરતી હશે.ટ્રમ્પ અને તેમના ડેપ્યુટીએ પુતિન પર તેમનો ભરોસો અને ઝેલેન્સ્કી પ્રત્યે પોતાનો વિરોધ પણ સ્પષ્ટ કરી દીધો છે. યુરોપ પાસે યુક્રેન પર ખર્ચ કરવા માટે પૈસા નથી. તેથી તેને યુએસની મદદની જરૂર છે. ટ્રમ્પ યુક્રેન પર વધુ યુએસ પૈસા ખર્ચવા માંગતા નથી. ઝેલેન્સ્કીએ અગાઉ દલીલ કરી હતી કે, રશિયન રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન સાથે ‘કોઈ સમાધાન’ ન થવું જોઈએ પરંતુ ટ્રમ્પે કહ્યું હતું કે, રશિયા સાથે શાંતિ કરાર સુધી પહોંચવા માટે યુક્રેનને છૂટછાટો આપવી પડશે. રશિયાએ ફેબ્રુઆરી 2022માં યુક્રેન પર સંપૂર્ણ પાયે આક્રમણ શરૂ કર્યું હતું અને હાલમાં યુક્રેનિયન પ્રદેશના લગભગ 20% પર તેમનું નિયંત્રણ છે.
ઝેલેન્સ્કી હજી પણ યુએસ સાથે કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવા માટે તૈયાર છે. આ કરાર મુજબ, યુક્રેન રાજ્યની માલિકીનાં ખનિજ સંસાધનો, તેલ અને ગેસમાંથી ભવિષ્યમાં થનારી આવકના 50% ભંડોળમાં ફાળો આપશે અને ત્યાર બાદ આ ભંડોળ ‘યુક્રેનની સલામતી, સુરક્ષા અને સમૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપવા માટે’ રોકાણ કરશે. કરારમાં એ શરત રાખવામાં આવી હતી કે, યુએસ સરકાર સ્થિર અને આર્થિક રીતે સમૃદ્ધ યુક્રેનના વિકાસ માટે લાંબાગાળાની નાણાંકીય પ્રતિબદ્ધતા જાળવી રાખશે.ભારત યુક્રેનમાં યુદ્ધવિરામ માટે ખૂબ જ ઉત્સુક છે. કારણ કે, યુદ્ધે માત્ર યુરોપને જ નહીં, પરંતુ વૈશ્વિક અર્થતંત્રને પણ અસર કરી છે. ભારતના યુક્રેન તેમ જ રશિયા સાથે સારા સંબંધો છે.
મોટા પ્રશ્નો એ છે કે: એવી અટકળો છે કે, યુદ્ધવિરામને અંતિમ સ્વરૂપ આપવા માટે ટ્રમ્પ-પુતિન બેઠક ટૂંક સમયમાં થઈ શકે છે. જો કે, આ સંભવિત સમાપ્તિની શરતો અને નિયમો સ્પષ્ટ નથી. શું ટ્રમ્પ, જે ખુદને અંતિમ સોદો કરનાર માને છે, પુતિન સાથે એક ન્યાયસંગત અને ટકાઉ કરાર પર પહોંચી શકશે, જે યુક્રેન અને રશિયાનાં સ્થાયી હિતો અને વિસ્તારથી યુરોપ અને અમેરિકાના હિતમાં હશે? અથવા શું આ યુદ્ધને શક્ય તેટલી ઝડપથી સમાપ્ત કરવા માટે એક ટૂંકાગાળાનો વ્યાવહારિક સોદો થશે?
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
વિશ્વના નેતાઓ જ્યારે મળે છે ત્યારે ક્યારેય ખુલ્લેઆમ લડતા નથી. તેમના મતભેદો હંમેશાં ખાનગીમાં વ્યક્ત કરવામાં આવે છે.પરંતુ વ્હાઇટ હાઉસમાં જે બન્યું તેનાથી બધા ચોંકી ગયા છે. આ પ્રકારનું દૃશ્ય પહેલાં ક્યારેય જોવા મળ્યું નથી. દરેક વ્યક્તિ હવે તેના પરિણામ વિશે ચિંતિત છે.28 ફેબ્રુઆરીના રોજ યુએસ પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પની તેમના યુક્રેનિયન સમકક્ષ વોલોડીમીર ઝેલેન્સ્કી સાથેની મુલાકાત વિશ્વ મિડિયા સામે થોડી વારમાં જ ઉગ્ર દલીલમાં સમાપ્ત થઈ ગઈ.
ટ્રમ્પે પોતાનો અવાજ ઉઠાવ્યો અને ઝેલેન્સ્કીને કહ્યું, ‘’તમે અમને આદેશ આપવાની સ્થિતિમાં નથી.’’યુએસ ઉપરાષ્ટ્રપતિ જેડી વાન્સ – જે રૂમમાં અન્ય રાજકારણીઓ સાથે બેઠેલા હતા – તેમણે ઝેલેન્સ્કીને કહ્યું કે, યુદ્ધ રાજદ્વારી દ્વારા સમાપ્ત કરવું પડશે તે પછી વાતચીતમાં ખટાશ આવી.ઝેલેન્સ્કીએ ‘’કેવા પ્રકારની રાજદ્વારી?’’ પૂછીને જવાબ આપ્યો, તે 2019માં અગાઉના યુદ્ધવિરામ કરારનો ઉલ્લેખ કરી રહ્યા હતા, જેના પર રશિયાના સંપૂર્ણ પાયે આક્રમણનાં ત્રણ વર્ષ પહેલાં સહમતિ બની હતી.
ટૂંક સમયમાં ઝેલેન્સ્કી અને યુક્રેનિયન પ્રતિનિધિમંડળને વ્હાઇટ હાઉસ છોડવાનું કહેવામાં આવ્યું. રાષ્ટ્રપતિ સાથેનું ઔપચારિક લંચ રદ કરવામાં આવ્યું.ટ્રમ્પે ઝેલેન્સ્કીને વોશિંગ્ટનમાં એક કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવા માટે આમંત્રણ આપ્યું હતું, જે રશિયા સાથેનાં ત્રણ વર્ષના યુદ્ધને સમાપ્ત કરવામાં વ્હાઇટ હાઉસના સમર્થનના બદલામાં યુક્રેનના દુર્લભ પૃથ્વી ખનિજ ભંડારો સુધી અમેરિકાને પહોંચ આપશે. ટ્રમ્પ રશિયન રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિનને યુદ્ધ બંધ કરવાનું કહેવાના હતા.
પરંતુ ઝેલેન્સ્કીએ કહ્યું: ‘’જો અમને સુરક્ષા ગેરંટી નહીં મળે તો અમે યુદ્ધવિરામ નહીં કરી શકીએ, કંઈ કામનું નથી, કંઈ નથી.’’અમેરિકાથી નીકળ્યા બાદ તેઓ યુરોપિયન નેતાઓ સાથે સુનિશ્ચિત વાટાઘાટો માટે લંડન ગયા. યુકેના વડા પ્રધાન કીર સ્ટાર્મરે યુક્રેનમાં શાંતિની ખાતરી આપવા માટે ચાર તબક્કાની યોજનાની જાહેરાત કરી અને કહ્યું કે યુરોપે ‘ભારે કામ’ કરવું પડશે.
સ્ટાર્મરે યુદ્ધનો અંત લાવવા અને રશિયાથી દેશનો બચાવ કરવા માટે યુક્રેન સાથે કામ કરવા માટે ચાર પોઇન્ટની યોજનાની જાહેરાત કરી છે.યુકે, ફ્રાન્સ અને અન્ય દેશો તેમના પ્રયાસો વધારશે અને યુક્રેન માટે તેમના સમર્થનમાં યુએસને સામેલ કરવાનો પ્રયાસ કરશે. એવું લાગે છે કે, આનો હેતુ યુક્રેન માટે યુદ્ધ પછીની સુરક્ષા ગેરંટી માટેની યુરોપિયન ઓફરને મજબૂત બનાવવાનો છે, જેથી ટ્રમ્પને યુએસ લશ્કરી બેકઅપનું વચન આપવા માટે મનાવી શકાય.
ટ્રમ્પે કહ્યું છે કે, યુક્રેનમાં મોટી યુએસ લશ્કરી હાજરીની જરૂર નથી અને સૂચન કર્યું કે, યુક્રેનમાં જમીન પર યુએસ ખાણકામ કંપનીઓની હાજરી શાંતિ જાળવવા માટે પૂરતી હશે.ટ્રમ્પ અને તેમના ડેપ્યુટીએ પુતિન પર તેમનો ભરોસો અને ઝેલેન્સ્કી પ્રત્યે પોતાનો વિરોધ પણ સ્પષ્ટ કરી દીધો છે. યુરોપ પાસે યુક્રેન પર ખર્ચ કરવા માટે પૈસા નથી. તેથી તેને યુએસની મદદની જરૂર છે. ટ્રમ્પ યુક્રેન પર વધુ યુએસ પૈસા ખર્ચવા માંગતા નથી. ઝેલેન્સ્કીએ અગાઉ દલીલ કરી હતી કે, રશિયન રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન સાથે ‘કોઈ સમાધાન’ ન થવું જોઈએ પરંતુ ટ્રમ્પે કહ્યું હતું કે, રશિયા સાથે શાંતિ કરાર સુધી પહોંચવા માટે યુક્રેનને છૂટછાટો આપવી પડશે. રશિયાએ ફેબ્રુઆરી 2022માં યુક્રેન પર સંપૂર્ણ પાયે આક્રમણ શરૂ કર્યું હતું અને હાલમાં યુક્રેનિયન પ્રદેશના લગભગ 20% પર તેમનું નિયંત્રણ છે.
ઝેલેન્સ્કી હજી પણ યુએસ સાથે કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવા માટે તૈયાર છે. આ કરાર મુજબ, યુક્રેન રાજ્યની માલિકીનાં ખનિજ સંસાધનો, તેલ અને ગેસમાંથી ભવિષ્યમાં થનારી આવકના 50% ભંડોળમાં ફાળો આપશે અને ત્યાર બાદ આ ભંડોળ ‘યુક્રેનની સલામતી, સુરક્ષા અને સમૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપવા માટે’ રોકાણ કરશે. કરારમાં એ શરત રાખવામાં આવી હતી કે, યુએસ સરકાર સ્થિર અને આર્થિક રીતે સમૃદ્ધ યુક્રેનના વિકાસ માટે લાંબાગાળાની નાણાંકીય પ્રતિબદ્ધતા જાળવી રાખશે.ભારત યુક્રેનમાં યુદ્ધવિરામ માટે ખૂબ જ ઉત્સુક છે. કારણ કે, યુદ્ધે માત્ર યુરોપને જ નહીં, પરંતુ વૈશ્વિક અર્થતંત્રને પણ અસર કરી છે. ભારતના યુક્રેન તેમ જ રશિયા સાથે સારા સંબંધો છે.
મોટા પ્રશ્નો એ છે કે: એવી અટકળો છે કે, યુદ્ધવિરામને અંતિમ સ્વરૂપ આપવા માટે ટ્રમ્પ-પુતિન બેઠક ટૂંક સમયમાં થઈ શકે છે. જો કે, આ સંભવિત સમાપ્તિની શરતો અને નિયમો સ્પષ્ટ નથી. શું ટ્રમ્પ, જે ખુદને અંતિમ સોદો કરનાર માને છે, પુતિન સાથે એક ન્યાયસંગત અને ટકાઉ કરાર પર પહોંચી શકશે, જે યુક્રેન અને રશિયાનાં સ્થાયી હિતો અને વિસ્તારથી યુરોપ અને અમેરિકાના હિતમાં હશે? અથવા શું આ યુદ્ધને શક્ય તેટલી ઝડપથી સમાપ્ત કરવા માટે એક ટૂંકાગાળાનો વ્યાવહારિક સોદો થશે?
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.