શાસક પક્ષોના મહાયુતિ ગઠબંધન અને વિરોધ પક્ષોના,મહા વિકાસ અઘાડી જૂથે મતદારોને હજારો કરોડનાં વચનો આપ્યાં છે! શું મફત અને કલ્યાણ વચ્ચે કોઈ તફાવત છે? મફત અને કલ્યાણ યોજનાઓ વચ્ચેનો તફાવત હંમેશાં સ્પષ્ટ હોતો નથી. આપણે જાણીએ છીએ કે, એક પક્ષની મફત અને બીજા પક્ષની કલ્યાણકારી યોજના છે. દરેક પક્ષ એકબીજાને સવાલ કરે છે કે, પૈસા ક્યાંથી આવશે! જોકે, લાભાર્થીઓ અને સમાજ પર તેમની લાંબા ગાળાની અસર દ્વારા તેમને અલગ પાડવાની સામાન્ય રીત છે.
કલ્યાણકારી યોજનાઓની સકારાત્મક અસર હોય છે, જ્યારે મફતની વસ્તુઓ નિર્ભરતા અથવા વિકૃતિ પેદા કરી શકે છે. મફત એ સામાન અને સેવાઓ છે જે વપરાશકર્તાઓને મફતમાં આપવામાં આવે છે. તેઓ સામાન્ય રીતે ટૂંકા ગાળામાં લક્ષિત વસ્તીને લાભ આપે છે. તેઓને વારંવાર મતદારોને લલચાવવાના અથવા તેમને લોકપ્રિય વચનો સાથે લાંચ આપવાના માર્ગ તરીકે જોવામાં આવે છે. અમે ઘણા રાજ્યોની ચૂંટણીઓમાં આ જોયું છે. મફતનાં કેટલાંક ઉદાહરણો છે. જેમ કે મફત લેપટોપ, ટીવી, સાઇકલ, વીજળી, પાણી વગેરે. બીજી બાજુ, કલ્યાણ યોજનાઓને સારી રીતે વિચારેલી યોજનાઓ માનવામાં આવે છે જે લક્ષિત વસ્તીને લાભ આપે છે અને તેમના જીવનધોરણમાં સુધારો કરે છે અને સંસાધનોની પહોંચમાં સુધારો કરે છે.
તેઓ સામાન્ય રીતે નાગરિકો પ્રત્યેની બંધારણીય જવાબદારીઓને પરિપૂર્ણ કરવાના હેતુથી હોય છે. તેઓ ઘણીવાર સામાજિક ન્યાય, સમાનતા અને માનવ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે. કલ્યાણકારી યોજનાઓનાં કેટલાંક ઉદાહરણો છે. જેમ કે જાહેર વિતરણ વ્યવસ્થા (પીડીએસ), મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ (મનરેગા), મધ્યાહન ભોજન યોજના વગેરે. પરંતુ તેઓએ એ શોધવાની જરૂર પડશે કે જો તેઓ મહારાષ્ટ્રમાં આગામી સરકાર રચવા માટે ચૂંટાય તો તેઓ તેમની પ્રતિબદ્ધતાઓને કેવી રીતે પૂર્ણ કરી શકશે.
મહાયુતિએ તેની ઝુંબેશ ‘માઝી લડકી બહિન યોજના’ની આસપાસ કેન્દ્રિત કરી છે, જે હેઠળ 21થી 65 વર્ષની વચ્ચેની મહિલા લાભાર્થીઓ 1,500 રૂપિયાની માસિક સહાય માટે પાત્ર છે. શરૂઆતમાં આ યોજનાની ટીકા કરનાર અઘાડીએ રૂ. 3,000ની મોટી રકમ આપવાની જાહેરાત કરી છે. મુખ્યમંત્રી એકનાથ શિંદે અને ભાજપે યોજના હેઠળ સહાય વધારીને 2,100 રૂપિયા પ્રતિ માસ કરવાનું વચન આપ્યું છે. 2.35 કરોડ લાભાર્થીઓ સાથે લડકી બહિન યોજનાનો રાજ્યની તિજોરી પર રૂ. 96,000 કરોડનો બોજ છે. આનાથી નાણા વિભાગને વધતી જતી રાજકોષીય ખાધને પ્રકાશિત કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવ્યું છે, જેણે રૂ. 2 લાખ કરોડના આંકને પાર કર્યો છે. જો ચૂંટણી બાદ કોઈપણ જાહેરાતનો અમલ થશે તો તેની સીધી અસર તિજોરી પર પડશે.
શું તમે વચનોથી ચૂંટણી જીતી શકો છો? હા અને ના. વિવિધ ચૂંટણીઓમાં પોપ્યુલિસ્ટ પગલાંએ મિશ્ર પરિણામો દર્શાવ્યા છે. મધ્ય પ્રદેશમાં ગયા વર્ષે ભાજપ ‘લાડલી બેહના યોજના’ પર સત્તા પર આવી હતી, જેના પર લડકી બહિન યોજનાનું મોડેલ બનાવવામાં આવ્યું છે. જોકે, વાયએસઆર કોંગ્રેસ પાર્ટી (વાયએસઆરસીપી)ના વડા વાયએસ જગન મોહન રેડ્ડી અને ભારત રાષ્ટ્ર સમિતિ (બીઆરએસ)ના સુપ્રિમો કે ચંદ્રશેખર રાવ, જેઓ તેમની સરકારોના કલ્યાણકારી પગલાં પર ખૂબ વધુ નિર્ભર હતા, તેઓને આંધ્ર પ્રદેશ અને તેલંગાણામાં મોટા પાયે હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. બંને નેતાઓએ સત્તા ગુમાવી.
મહિલાઓ માટેની યોજનાઓ ઉપરાંત, મહારાષ્ટ્રમાં બંને પક્ષોએ કૃષિ લોન માફીનું વચન પણ આપ્યું છે. અઘાડીએ કહ્યું કે તે 3 લાખ રૂપિયા સુધીની ખેતીની લોન માફ કરશે અને જેઓ સતત લોન ચૂકવે છે તેમને 5,000 રૂપિયાનું પ્રોત્સાહન ઓફર કરશે, પરંતુ મહાયુતિએ હજી સુધી આ વિશે સ્પષ્ટીકરણ કર્યું નથી. જોકે, શાસક ગઠબંધનએ ખેડૂતો માટે વાર્ષિક સહાય રૂ. 12,000થી વધારીને રૂ. 15,000 કરવાનું વચન આપ્યું છે અને લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ (એસએસપી)માં 20% વધારાની ખાતરી આપી છે. ચૂંટણી પહેલા બેરોજગારી મુખ્ય મુદ્દા તરીકે ઊભરી હોવાથી ત્રણમાંથી બે મહાયુતિ ઘટક ભાજપ અને એનસીપીએ તેમના પક્ષના ઢંઢેરામાં 25 લાખ નોકરીઓનું વચન આપ્યું છે.
શાસક ગઠબંધને વિશેષ તાલીમ કાર્યક્રમોના માધ્યમથી 10 લાખ વિદ્યાર્થીઓ માટે રૂ. 10,000 ટ્યુશન સહાય અને પોલીસમાં 25,000 મહિલાઓની ભરતીનું વચન પણ આપ્યું છે. બીજી બાજુ, એમવીએ રાજ્યના દરેક બેરોજગાર વ્યક્તિને દર મહિને રૂ. 4,000ની ખાતરી આપે છે. અન્ય મહત્ત્વાકાંક્ષી એવીએ ગેરેંટી કે જે તિજોરી પર બોજ લાવી શકે છે તે છે રાજ્યના તમામ પરિવારો માટે રૂ. 25 લાખનો પોસાય એવો આરોગ્ય વીમો, જે આરોગ્યસંભાળને વર્ચ્યુઅલ રીતે સુલભ બનાવે છે. તેણે સરકારી હોસ્પિટલોમાં આવશ્યક દવાઓ મફતમાં આપવાનું પણ વચન આપ્યું છે.
બીજી તરફ, ભાજપે તેના ઢંઢેરામાં આયુષ્માન ભારત યોજના અને મહાત્મા ફૂલે જનરોગ્ય યોજનાને વિસ્તારવાનું વચન આપ્યું છે જેથી કરીને કોઈ પણ વ્યક્તિ આર્થિક તંગીને કારણે તબીબી સારવારથી વંચિત ન રહે. સામાજિક ક્ષેત્રમાં જ્યારે ભાજપે તમામ કાર્યકરોને સામાજિક સુરક્ષા માળખા હેઠળ લાવવાનું વચન આપ્યું છે, ત્યારે મહાયુતિએ માસિક વરિષ્ઠ નાગરિક પેન્શન રૂ. 1,500થી વધારીને રૂ. 21,00 અને આંગણવાડી અને આશા કાર્યકરોના વેતનમાં રૂ. 15,000 પ્રતિ માસ કરવાનું વચન આપ્યું છે. એમવીએ અને મહાયુતિ બંનેએ આવશ્યક ચીજવસ્તુઓના ભાવ સામાન્ય માણસની પહોંચમાં રાખવાનું વચન આપ્યું છે. .
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
શાસક પક્ષોના મહાયુતિ ગઠબંધન અને વિરોધ પક્ષોના,મહા વિકાસ અઘાડી જૂથે મતદારોને હજારો કરોડનાં વચનો આપ્યાં છે! શું મફત અને કલ્યાણ વચ્ચે કોઈ તફાવત છે? મફત અને કલ્યાણ યોજનાઓ વચ્ચેનો તફાવત હંમેશાં સ્પષ્ટ હોતો નથી. આપણે જાણીએ છીએ કે, એક પક્ષની મફત અને બીજા પક્ષની કલ્યાણકારી યોજના છે. દરેક પક્ષ એકબીજાને સવાલ કરે છે કે, પૈસા ક્યાંથી આવશે! જોકે, લાભાર્થીઓ અને સમાજ પર તેમની લાંબા ગાળાની અસર દ્વારા તેમને અલગ પાડવાની સામાન્ય રીત છે.
કલ્યાણકારી યોજનાઓની સકારાત્મક અસર હોય છે, જ્યારે મફતની વસ્તુઓ નિર્ભરતા અથવા વિકૃતિ પેદા કરી શકે છે. મફત એ સામાન અને સેવાઓ છે જે વપરાશકર્તાઓને મફતમાં આપવામાં આવે છે. તેઓ સામાન્ય રીતે ટૂંકા ગાળામાં લક્ષિત વસ્તીને લાભ આપે છે. તેઓને વારંવાર મતદારોને લલચાવવાના અથવા તેમને લોકપ્રિય વચનો સાથે લાંચ આપવાના માર્ગ તરીકે જોવામાં આવે છે. અમે ઘણા રાજ્યોની ચૂંટણીઓમાં આ જોયું છે. મફતનાં કેટલાંક ઉદાહરણો છે. જેમ કે મફત લેપટોપ, ટીવી, સાઇકલ, વીજળી, પાણી વગેરે. બીજી બાજુ, કલ્યાણ યોજનાઓને સારી રીતે વિચારેલી યોજનાઓ માનવામાં આવે છે જે લક્ષિત વસ્તીને લાભ આપે છે અને તેમના જીવનધોરણમાં સુધારો કરે છે અને સંસાધનોની પહોંચમાં સુધારો કરે છે.
તેઓ સામાન્ય રીતે નાગરિકો પ્રત્યેની બંધારણીય જવાબદારીઓને પરિપૂર્ણ કરવાના હેતુથી હોય છે. તેઓ ઘણીવાર સામાજિક ન્યાય, સમાનતા અને માનવ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે. કલ્યાણકારી યોજનાઓનાં કેટલાંક ઉદાહરણો છે. જેમ કે જાહેર વિતરણ વ્યવસ્થા (પીડીએસ), મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી અધિનિયમ (મનરેગા), મધ્યાહન ભોજન યોજના વગેરે. પરંતુ તેઓએ એ શોધવાની જરૂર પડશે કે જો તેઓ મહારાષ્ટ્રમાં આગામી સરકાર રચવા માટે ચૂંટાય તો તેઓ તેમની પ્રતિબદ્ધતાઓને કેવી રીતે પૂર્ણ કરી શકશે.
મહાયુતિએ તેની ઝુંબેશ ‘માઝી લડકી બહિન યોજના’ની આસપાસ કેન્દ્રિત કરી છે, જે હેઠળ 21થી 65 વર્ષની વચ્ચેની મહિલા લાભાર્થીઓ 1,500 રૂપિયાની માસિક સહાય માટે પાત્ર છે. શરૂઆતમાં આ યોજનાની ટીકા કરનાર અઘાડીએ રૂ. 3,000ની મોટી રકમ આપવાની જાહેરાત કરી છે. મુખ્યમંત્રી એકનાથ શિંદે અને ભાજપે યોજના હેઠળ સહાય વધારીને 2,100 રૂપિયા પ્રતિ માસ કરવાનું વચન આપ્યું છે. 2.35 કરોડ લાભાર્થીઓ સાથે લડકી બહિન યોજનાનો રાજ્યની તિજોરી પર રૂ. 96,000 કરોડનો બોજ છે. આનાથી નાણા વિભાગને વધતી જતી રાજકોષીય ખાધને પ્રકાશિત કરવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવ્યું છે, જેણે રૂ. 2 લાખ કરોડના આંકને પાર કર્યો છે. જો ચૂંટણી બાદ કોઈપણ જાહેરાતનો અમલ થશે તો તેની સીધી અસર તિજોરી પર પડશે.
શું તમે વચનોથી ચૂંટણી જીતી શકો છો? હા અને ના. વિવિધ ચૂંટણીઓમાં પોપ્યુલિસ્ટ પગલાંએ મિશ્ર પરિણામો દર્શાવ્યા છે. મધ્ય પ્રદેશમાં ગયા વર્ષે ભાજપ ‘લાડલી બેહના યોજના’ પર સત્તા પર આવી હતી, જેના પર લડકી બહિન યોજનાનું મોડેલ બનાવવામાં આવ્યું છે. જોકે, વાયએસઆર કોંગ્રેસ પાર્ટી (વાયએસઆરસીપી)ના વડા વાયએસ જગન મોહન રેડ્ડી અને ભારત રાષ્ટ્ર સમિતિ (બીઆરએસ)ના સુપ્રિમો કે ચંદ્રશેખર રાવ, જેઓ તેમની સરકારોના કલ્યાણકારી પગલાં પર ખૂબ વધુ નિર્ભર હતા, તેઓને આંધ્ર પ્રદેશ અને તેલંગાણામાં મોટા પાયે હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. બંને નેતાઓએ સત્તા ગુમાવી.
મહિલાઓ માટેની યોજનાઓ ઉપરાંત, મહારાષ્ટ્રમાં બંને પક્ષોએ કૃષિ લોન માફીનું વચન પણ આપ્યું છે. અઘાડીએ કહ્યું કે તે 3 લાખ રૂપિયા સુધીની ખેતીની લોન માફ કરશે અને જેઓ સતત લોન ચૂકવે છે તેમને 5,000 રૂપિયાનું પ્રોત્સાહન ઓફર કરશે, પરંતુ મહાયુતિએ હજી સુધી આ વિશે સ્પષ્ટીકરણ કર્યું નથી. જોકે, શાસક ગઠબંધનએ ખેડૂતો માટે વાર્ષિક સહાય રૂ. 12,000થી વધારીને રૂ. 15,000 કરવાનું વચન આપ્યું છે અને લઘુત્તમ ટેકાના ભાવ (એસએસપી)માં 20% વધારાની ખાતરી આપી છે. ચૂંટણી પહેલા બેરોજગારી મુખ્ય મુદ્દા તરીકે ઊભરી હોવાથી ત્રણમાંથી બે મહાયુતિ ઘટક ભાજપ અને એનસીપીએ તેમના પક્ષના ઢંઢેરામાં 25 લાખ નોકરીઓનું વચન આપ્યું છે.
શાસક ગઠબંધને વિશેષ તાલીમ કાર્યક્રમોના માધ્યમથી 10 લાખ વિદ્યાર્થીઓ માટે રૂ. 10,000 ટ્યુશન સહાય અને પોલીસમાં 25,000 મહિલાઓની ભરતીનું વચન પણ આપ્યું છે. બીજી બાજુ, એમવીએ રાજ્યના દરેક બેરોજગાર વ્યક્તિને દર મહિને રૂ. 4,000ની ખાતરી આપે છે. અન્ય મહત્ત્વાકાંક્ષી એવીએ ગેરેંટી કે જે તિજોરી પર બોજ લાવી શકે છે તે છે રાજ્યના તમામ પરિવારો માટે રૂ. 25 લાખનો પોસાય એવો આરોગ્ય વીમો, જે આરોગ્યસંભાળને વર્ચ્યુઅલ રીતે સુલભ બનાવે છે. તેણે સરકારી હોસ્પિટલોમાં આવશ્યક દવાઓ મફતમાં આપવાનું પણ વચન આપ્યું છે.
બીજી તરફ, ભાજપે તેના ઢંઢેરામાં આયુષ્માન ભારત યોજના અને મહાત્મા ફૂલે જનરોગ્ય યોજનાને વિસ્તારવાનું વચન આપ્યું છે જેથી કરીને કોઈ પણ વ્યક્તિ આર્થિક તંગીને કારણે તબીબી સારવારથી વંચિત ન રહે. સામાજિક ક્ષેત્રમાં જ્યારે ભાજપે તમામ કાર્યકરોને સામાજિક સુરક્ષા માળખા હેઠળ લાવવાનું વચન આપ્યું છે, ત્યારે મહાયુતિએ માસિક વરિષ્ઠ નાગરિક પેન્શન રૂ. 1,500થી વધારીને રૂ. 21,00 અને આંગણવાડી અને આશા કાર્યકરોના વેતનમાં રૂ. 15,000 પ્રતિ માસ કરવાનું વચન આપ્યું છે. એમવીએ અને મહાયુતિ બંનેએ આવશ્યક ચીજવસ્તુઓના ભાવ સામાન્ય માણસની પહોંચમાં રાખવાનું વચન આપ્યું છે. .
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.