થોડા સમય પહેલા ઘણા વૈશ્વિક સંગઠનોએ અનુમાન લગાવ્યું હતું કે, વર્ષ 2021-22માં ભારતની અર્થવ્યવસ્થા 10થી 15 ટકાની ગતિથી વિકાસ કરશે. પરંતુ કોવિડની આ બીજી લહેરે આ આગાહી સામે વિક્ષેપ નાખ્યો છે. આ જ પ્રમાણે ઑક્સફોર્ડ ઇકોનોમિક્સે એવી આગાહી કરી હતી કે, 2021માં થોડો ઘટાડો થયા બાદ 2022થી વિશ્વની અર્થવ્યવસ્થા જૂની ગતિએ દોડવા લાગશે. પરંતુ, આ આગાહી પણ ખોટી સાબિત થતી જોવા મળી રહી છે. આ દુર્ગમ પરિસ્થિતિમાં લોન લઈને કટોકટીને દૂર કરવાની સરકારની નીતિ ખૂબ જ ભારે પડશે. જો 2020-21માં લોન લઈને 2021-22નું અર્થતંત્ર ચાલ્યું હોત તો તે લોન ચૂકવવામાં આવી હોત. પરંતુ જો આ મહામારી 2021-22 અને 2022-23 પછી પણ ચાલતી રહેશે તો અર્થતંત્ર દેવાના બોજથી દબાઈ જશે કે આગળ નીકળવું મુશ્કેલ થઈ જશે. જે વ્યક્તિએ નોકરી ગુમાવી છે, તેઓ પોતાનું જીવનધોરણને જાળવવા માટે લોન લે છે, પરંતુ જો તેને ફરી નોકરી ન મળે તો અંતે તેમને ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે. એવા સંકેત છે કે, વર્તમાનમાં કોરોનાની બીજી લહેર છેલ્લી નથી.
ઘણા દેશોમાં ત્રીજી અને ચોથી લહેર પણ સામે આવી છે. કોવિડ વાયરસ પરિવર્તિત થઈ રહ્યો છે. આગામી મહિનાઓમાં કોવિડના નવા પ્રકારોની રચના થઈ શકે છે. જેના કારણે આ મહામારી ફરીથી ફેલાઈ શકે છે. એવિન કાલવે નેચર ડોટ કોમ વેબસાઇટ પર લખ્યું છે કે, જાન્યુઆરી 2021માં બાયોટેક કંપની નોવાવાક્સે માહિતી જાહેર કરી હતી કે કોવિડની રસીના ક્લિનિકલ ટ્રાયલથી જાણવા મળ્યું કે તે ઇંગ્લેન્ડના કોવિડ વેરિએન્ટ પર 85 ટકા સફળ છે. પરંતુ દક્ષિણ આફ્રિકાના વેરિએન્ટ સામે માત્ર 50 ટકા અસરકાર હતી. જેથી વર્તમાન રસીઓ ભવિષ્યના કોરોના પ્રકાર સામે નિષ્ફળ સાબિત થઈ શકે છે.
કાલવે મુજબ, વાયરસનું પરિવર્તિત થવું એ એક સામાન્ય પ્રક્રિયા છે. ફ્લૂના વાયરસ પણ સતત પરિવર્તિત થાય છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠને ઑસ્ટ્રેલિયામાં એક એવું કેન્દ્ર સ્થાપ્યું છે જે આખી દુનિયાના ફ્લૂના વાયરસ પર નજર રાખવામાં આવે છે. ફ્લૂના નવા પ્રકારોના ઉદભવ પર તે અભ્યાસ કરે છે કે, તે કેટલા પ્રમાણમાં ફેલાઈ રહ્યો છે. જો તે પ્રકાર કોઈ ચોક્કસ જગ્યાએ સીમિત ન હોય અને તે ચારે તરફ ફેલાવા લાગે તો તેઓ તરત જ નવી રસી બનાવવા માટે પગલાં લે છે. તે જ પ્રમાણે કોવિડ વાયરસ હાલમાં પરિવર્તિત થઈ રહ્યો છે અને તે આગામી સમયમાં સતત પરિવર્તિત થઈ શકે છે. આ સ્થિતિમાં આપણે તેનો સામનો કરવા સતત નવી રસી બનાવવાની જરૂર પડી શકે છે. પરંતુ, કોવિડનું સંકટ ફ્લૂ કરતા ઘણું ઊંડું છે. જો ફલૂની રસી બનવામાં એક વર્ષનો સમય લાગે છે તો નુકસાન થાય છે પરંતુ હાહાકાર નથી મચી જતો. જો કોવિડની રસી બનાવવા માટે એક વર્ષ લાગે તો સમગ્ર વિશ્વમાં હાહાકાર મચી શકે છે.
ફાઝ થેરેપી એ કોવિડની રસી બનાવવાની બીજી રીત છે. ફાઝ એ વાયરસ છે જે કોવિડ અથવા ફ્લૂના વાયરસ જેવો જ હોય છે. પરંતુ, આ ફાયદાકારક વાયરસ છે. આપણા શરીરમાં ફાઝ બે રીતે કાર્ય કરે છે. તે મેલેરિયા અથવા ટાઇફોઇડ બેક્ટેરિયા જેવા પેથોજેનિક બેક્ટેરિયા પર હુમલો કરીને બેક્ટેરિયાના શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. તેઓ બેક્ટેરિયાના શરીરના તત્વોનો ઉપયોગ કરીને પોતાનો વિકાસ અને વધારો કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો ફાયદાકારક ફાઝ મેલેરિયા બેક્ટેરિયામાં પ્રવેશ કરી લે છે તો તે 100 ફાયદાકારક ફાઝ બનીને નીકળે છે. આ પ્રમાણે આપણા શરીરમાં બેક્ટેરિયાથી સંબંધિત બીમારીઓની સારવાર ફાઝ દ્વારા કરી શકાય છે. પૂર્વી યુરોપિયન દેશ જ્યોર્જિયામાં આ દિશામાં ઘણું કામ કરવામાં આવ્યું છે. ત્યાં, ફાઝથી ક્રોનિક રોગોની સતત સારવાર કરવામાં આવી રહી છે.
ફાઝ આપણા શરીરમાં બીજી રીતે પણ કામ કરે છે. તે શરીરમાં પ્રવેશ કરીને તેમના સમકક્ષ બીજા ફાઝના પ્રવેશને અટકાવી શકે છે. પોલેન્ડના પ્રોફેસર આંદ્રેજ ગોર્સ્કીના જણાવ્યા અનુસાર, ફાઝ આપણાં ફેફસાંમાં પ્રવેશ કરીને ત્યાં કોવિડ વાયરસને પ્રવેશને અટકાવી શકે છે. ઇસી સિક્વન્સમાં તુર્કીની પાક ગ્રુપ ઑફ કંપનીઝના મર્ટ સેલિમુગલૂએ કેપ્સિડ એન્ડ ટેઈલ મેગેઝિનમાં લખ્યું છે કે, કોવિડ વાયરસ સામે લડવાની એક રીત છે ફાઝના મિશ્રણની મદદથી એક રસી બનાવવી જોઈએ. આ રસીનું મિશ્રણ આપતાં લોકોના શરીરમાં તમામ પ્રકારના ફાઝ પહોંચી જશે. જેનાથી શરીરમાં જે બેક્ટેરિયા પ્રવેશ કરવાનો પ્રયાસ કરેશે તેના સમાન ફાઝ તે બેક્ટેરિયાને સમાપ્ત કરી દેશે. આ જ પ્રકારે ફાઝ કોવિડને પણ રોકશે. તેમજ મિશ્રણમાં આપવામાં આવેલા અન્ય ફાઝ જે ઉપયોગી નથી તે જાતે જ નાશ પામશે. ઉદાહરણ તરીકે, ખેડૂત દ્વારા મિશ્ર ખેતી દરમિયાન એક જ ખેતરમાં ત્રણ પાકના બીજ વાવવામાં આવે છે.
આ ત્રણે પાકમાંથી જે પાકને અનુકૂળ વાતાવરણ મળશે તે સફળ થશે અને અન્ય બે પાક નાશ પામશે. આ જ પ્રમાણે સેલિમુગલૂનું કહેવું છે કે, આપણે મિશ્ર ફાઝથી રસી બનાવી શકીએ છીએ અને તેને મનુષ્યને આપી શકીએ છીએ, જે કોવિડના વિવિધ પ્રકારોને સામે અસરકારક સાબિત થઈ શકે છે. આ દિશામાં આપણા દેશની ગંગા નદીની વિશેષ સિદ્ધિ છે. રાષ્ટ્રીય પર્યાવરણીય ઇજનેરી સંશોધન સંસ્થાના જણાવ્યાં અનુસાર, ગંગામાં 200 પ્રકારના ફાઝ જોવા મળે છે. જેની તુલનામાં યમુના અને નર્મદા નદીઓમાં માત્ર 20 પ્રકારના ફાઝ જોવા મળે છે. તેથી, આપણે ગંગા નદીના મિશ્રિત ફાઝનો ઉપયોગ કરીને કોવિડની રસી બનાવી શકીએ છીએ. મેરીલેન્ડ યુએસએની ફેઝ થેરાપ્યુટિક્સ કંપનીએ ફાઝ-આધારિત કોવિડ રસી બનાવી છે અને તે પ્રથમ તબક્કાના ટ્રાયલમાં છે.
વિશ્વમાં ચાલી રહેલા આ પ્રયોગો ગંગાના પાણીથી કોરોના વાયરસના ઈલાજ માટે અભ્યાસ કરવા આપણને પ્રોત્સાહિત કરે છે. હાલના આ સંકટમાંથી મુક્તિ મળે તેવી કોઈ તાત્કાલિક આશા નથી. સરકારે પ્રથમ રસી બનાવવા માટે દેશમાં ઉપલબ્ધ ગંગા નદીના ફાઝનો અથવા આયુર્વેદમાં મોટા પ્રમાણમાં રોકાણ કરવું જોઈએ. બીજી લોન લઈને પોતાના ખર્ચને સામાન્ય રૂપે જાળવી રાખવાની નીતિનો ત્યાગ કરવો જોઈએ. તેમજ સરકારી ખર્ચમાં તાત્કાલિક 50 ટકાનો ઘટાડો થવો જોઈએ જેથી આપણા પર દેવાની બોજ ન પડે. ત્રીજા નંબરે, સરકારે તાત્કાલિક પરિસ્થિતિની જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે ઑક્સિજન, ઑક્સિજન કૉન્સન્ટ્રેટર અને રસીની આયાત કરવી જોઈએ. પરંતુ, લાંબા ગાળે તમામ આયાત પર આયાત વેરો વધારવો જોઈએ. જેથી આવનાર સંકટમાં આપણે ઑક્સિજન માટે આયાતનો આશરો લેવો ન પડે. -આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
થોડા સમય પહેલા ઘણા વૈશ્વિક સંગઠનોએ અનુમાન લગાવ્યું હતું કે, વર્ષ 2021-22માં ભારતની અર્થવ્યવસ્થા 10થી 15 ટકાની ગતિથી વિકાસ કરશે. પરંતુ કોવિડની આ બીજી લહેરે આ આગાહી સામે વિક્ષેપ નાખ્યો છે. આ જ પ્રમાણે ઑક્સફોર્ડ ઇકોનોમિક્સે એવી આગાહી કરી હતી કે, 2021માં થોડો ઘટાડો થયા બાદ 2022થી વિશ્વની અર્થવ્યવસ્થા જૂની ગતિએ દોડવા લાગશે. પરંતુ, આ આગાહી પણ ખોટી સાબિત થતી જોવા મળી રહી છે. આ દુર્ગમ પરિસ્થિતિમાં લોન લઈને કટોકટીને દૂર કરવાની સરકારની નીતિ ખૂબ જ ભારે પડશે. જો 2020-21માં લોન લઈને 2021-22નું અર્થતંત્ર ચાલ્યું હોત તો તે લોન ચૂકવવામાં આવી હોત. પરંતુ જો આ મહામારી 2021-22 અને 2022-23 પછી પણ ચાલતી રહેશે તો અર્થતંત્ર દેવાના બોજથી દબાઈ જશે કે આગળ નીકળવું મુશ્કેલ થઈ જશે. જે વ્યક્તિએ નોકરી ગુમાવી છે, તેઓ પોતાનું જીવનધોરણને જાળવવા માટે લોન લે છે, પરંતુ જો તેને ફરી નોકરી ન મળે તો અંતે તેમને ઘણી મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડે છે. એવા સંકેત છે કે, વર્તમાનમાં કોરોનાની બીજી લહેર છેલ્લી નથી.
ઘણા દેશોમાં ત્રીજી અને ચોથી લહેર પણ સામે આવી છે. કોવિડ વાયરસ પરિવર્તિત થઈ રહ્યો છે. આગામી મહિનાઓમાં કોવિડના નવા પ્રકારોની રચના થઈ શકે છે. જેના કારણે આ મહામારી ફરીથી ફેલાઈ શકે છે. એવિન કાલવે નેચર ડોટ કોમ વેબસાઇટ પર લખ્યું છે કે, જાન્યુઆરી 2021માં બાયોટેક કંપની નોવાવાક્સે માહિતી જાહેર કરી હતી કે કોવિડની રસીના ક્લિનિકલ ટ્રાયલથી જાણવા મળ્યું કે તે ઇંગ્લેન્ડના કોવિડ વેરિએન્ટ પર 85 ટકા સફળ છે. પરંતુ દક્ષિણ આફ્રિકાના વેરિએન્ટ સામે માત્ર 50 ટકા અસરકાર હતી. જેથી વર્તમાન રસીઓ ભવિષ્યના કોરોના પ્રકાર સામે નિષ્ફળ સાબિત થઈ શકે છે.
કાલવે મુજબ, વાયરસનું પરિવર્તિત થવું એ એક સામાન્ય પ્રક્રિયા છે. ફ્લૂના વાયરસ પણ સતત પરિવર્તિત થાય છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠને ઑસ્ટ્રેલિયામાં એક એવું કેન્દ્ર સ્થાપ્યું છે જે આખી દુનિયાના ફ્લૂના વાયરસ પર નજર રાખવામાં આવે છે. ફ્લૂના નવા પ્રકારોના ઉદભવ પર તે અભ્યાસ કરે છે કે, તે કેટલા પ્રમાણમાં ફેલાઈ રહ્યો છે. જો તે પ્રકાર કોઈ ચોક્કસ જગ્યાએ સીમિત ન હોય અને તે ચારે તરફ ફેલાવા લાગે તો તેઓ તરત જ નવી રસી બનાવવા માટે પગલાં લે છે. તે જ પ્રમાણે કોવિડ વાયરસ હાલમાં પરિવર્તિત થઈ રહ્યો છે અને તે આગામી સમયમાં સતત પરિવર્તિત થઈ શકે છે. આ સ્થિતિમાં આપણે તેનો સામનો કરવા સતત નવી રસી બનાવવાની જરૂર પડી શકે છે. પરંતુ, કોવિડનું સંકટ ફ્લૂ કરતા ઘણું ઊંડું છે. જો ફલૂની રસી બનવામાં એક વર્ષનો સમય લાગે છે તો નુકસાન થાય છે પરંતુ હાહાકાર નથી મચી જતો. જો કોવિડની રસી બનાવવા માટે એક વર્ષ લાગે તો સમગ્ર વિશ્વમાં હાહાકાર મચી શકે છે.
ફાઝ થેરેપી એ કોવિડની રસી બનાવવાની બીજી રીત છે. ફાઝ એ વાયરસ છે જે કોવિડ અથવા ફ્લૂના વાયરસ જેવો જ હોય છે. પરંતુ, આ ફાયદાકારક વાયરસ છે. આપણા શરીરમાં ફાઝ બે રીતે કાર્ય કરે છે. તે મેલેરિયા અથવા ટાઇફોઇડ બેક્ટેરિયા જેવા પેથોજેનિક બેક્ટેરિયા પર હુમલો કરીને બેક્ટેરિયાના શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. તેઓ બેક્ટેરિયાના શરીરના તત્વોનો ઉપયોગ કરીને પોતાનો વિકાસ અને વધારો કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, જો ફાયદાકારક ફાઝ મેલેરિયા બેક્ટેરિયામાં પ્રવેશ કરી લે છે તો તે 100 ફાયદાકારક ફાઝ બનીને નીકળે છે. આ પ્રમાણે આપણા શરીરમાં બેક્ટેરિયાથી સંબંધિત બીમારીઓની સારવાર ફાઝ દ્વારા કરી શકાય છે. પૂર્વી યુરોપિયન દેશ જ્યોર્જિયામાં આ દિશામાં ઘણું કામ કરવામાં આવ્યું છે. ત્યાં, ફાઝથી ક્રોનિક રોગોની સતત સારવાર કરવામાં આવી રહી છે.
ફાઝ આપણા શરીરમાં બીજી રીતે પણ કામ કરે છે. તે શરીરમાં પ્રવેશ કરીને તેમના સમકક્ષ બીજા ફાઝના પ્રવેશને અટકાવી શકે છે. પોલેન્ડના પ્રોફેસર આંદ્રેજ ગોર્સ્કીના જણાવ્યા અનુસાર, ફાઝ આપણાં ફેફસાંમાં પ્રવેશ કરીને ત્યાં કોવિડ વાયરસને પ્રવેશને અટકાવી શકે છે. ઇસી સિક્વન્સમાં તુર્કીની પાક ગ્રુપ ઑફ કંપનીઝના મર્ટ સેલિમુગલૂએ કેપ્સિડ એન્ડ ટેઈલ મેગેઝિનમાં લખ્યું છે કે, કોવિડ વાયરસ સામે લડવાની એક રીત છે ફાઝના મિશ્રણની મદદથી એક રસી બનાવવી જોઈએ. આ રસીનું મિશ્રણ આપતાં લોકોના શરીરમાં તમામ પ્રકારના ફાઝ પહોંચી જશે. જેનાથી શરીરમાં જે બેક્ટેરિયા પ્રવેશ કરવાનો પ્રયાસ કરેશે તેના સમાન ફાઝ તે બેક્ટેરિયાને સમાપ્ત કરી દેશે. આ જ પ્રકારે ફાઝ કોવિડને પણ રોકશે. તેમજ મિશ્રણમાં આપવામાં આવેલા અન્ય ફાઝ જે ઉપયોગી નથી તે જાતે જ નાશ પામશે. ઉદાહરણ તરીકે, ખેડૂત દ્વારા મિશ્ર ખેતી દરમિયાન એક જ ખેતરમાં ત્રણ પાકના બીજ વાવવામાં આવે છે.
આ ત્રણે પાકમાંથી જે પાકને અનુકૂળ વાતાવરણ મળશે તે સફળ થશે અને અન્ય બે પાક નાશ પામશે. આ જ પ્રમાણે સેલિમુગલૂનું કહેવું છે કે, આપણે મિશ્ર ફાઝથી રસી બનાવી શકીએ છીએ અને તેને મનુષ્યને આપી શકીએ છીએ, જે કોવિડના વિવિધ પ્રકારોને સામે અસરકારક સાબિત થઈ શકે છે. આ દિશામાં આપણા દેશની ગંગા નદીની વિશેષ સિદ્ધિ છે. રાષ્ટ્રીય પર્યાવરણીય ઇજનેરી સંશોધન સંસ્થાના જણાવ્યાં અનુસાર, ગંગામાં 200 પ્રકારના ફાઝ જોવા મળે છે. જેની તુલનામાં યમુના અને નર્મદા નદીઓમાં માત્ર 20 પ્રકારના ફાઝ જોવા મળે છે. તેથી, આપણે ગંગા નદીના મિશ્રિત ફાઝનો ઉપયોગ કરીને કોવિડની રસી બનાવી શકીએ છીએ. મેરીલેન્ડ યુએસએની ફેઝ થેરાપ્યુટિક્સ કંપનીએ ફાઝ-આધારિત કોવિડ રસી બનાવી છે અને તે પ્રથમ તબક્કાના ટ્રાયલમાં છે.
વિશ્વમાં ચાલી રહેલા આ પ્રયોગો ગંગાના પાણીથી કોરોના વાયરસના ઈલાજ માટે અભ્યાસ કરવા આપણને પ્રોત્સાહિત કરે છે. હાલના આ સંકટમાંથી મુક્તિ મળે તેવી કોઈ તાત્કાલિક આશા નથી. સરકારે પ્રથમ રસી બનાવવા માટે દેશમાં ઉપલબ્ધ ગંગા નદીના ફાઝનો અથવા આયુર્વેદમાં મોટા પ્રમાણમાં રોકાણ કરવું જોઈએ. બીજી લોન લઈને પોતાના ખર્ચને સામાન્ય રૂપે જાળવી રાખવાની નીતિનો ત્યાગ કરવો જોઈએ. તેમજ સરકારી ખર્ચમાં તાત્કાલિક 50 ટકાનો ઘટાડો થવો જોઈએ જેથી આપણા પર દેવાની બોજ ન પડે. ત્રીજા નંબરે, સરકારે તાત્કાલિક પરિસ્થિતિની જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે ઑક્સિજન, ઑક્સિજન કૉન્સન્ટ્રેટર અને રસીની આયાત કરવી જોઈએ. પરંતુ, લાંબા ગાળે તમામ આયાત પર આયાત વેરો વધારવો જોઈએ. જેથી આવનાર સંકટમાં આપણે ઑક્સિજન માટે આયાતનો આશરો લેવો ન પડે.
-આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.