ભારત પછી અફઘાનિસ્તાન હવે પાકિસ્તાનમાં વહેતા પાણીને રોકવા માટે ડેમ બનાવવાની તૈયારી કરી રહ્યું છે, એમ અફઘાનિસ્તાનના માહિતી મંત્રાલયે ગુરુવારે X પર એક પોસ્ટમાં જાહેરાત કરી. માહિતી મંત્રાલયે અહેવાલ આપ્યો છે કે તાલિબાનના સર્વોચ્ચ નેતા મૌલવી હિબતુલ્લાહ અખુંદઝાદાએ કુનાર નદી પર શક્ય તેટલી વહેલી તકે બંધ બનાવવાનો આદેશ આપ્યો છે. પાણી અને ઉર્જા મંત્રાલયના નાયબ મંત્રી મુહાજિર ફરાહીએ ગુરુવારે જણાવ્યું હતું કે પાણી અને ઉર્જા મંત્રાલયને વિદેશી કંપનીઓની રાહ જોવાને બદલે સ્થાનિક કંપનીઓને કોન્ટ્રાક્ટ આપીને બંધ બાંધકામ ઝડપી બનાવવા માટે કહેવામાં આવ્યું છે. તાજેતરના સંઘર્ષ બાદ અફઘાનિસ્તાને આ નિર્ણય લીધો છે. 9 ઓક્ટોબરથી 18 ઓક્ટોબર સુધી ચાલેલી અથડામણમાં 37 અફઘાન નાગરિકો માર્યા ગયા હતા અને 425 ઘાયલ થયા હતા.
પહેલગામ આતંકવાદી હુમલા બાદ ભારતે 23 એપ્રિલે સિંધુ જળ સંધિ પણ સ્થગિત કરી દીધી હતી, જેના કારણે પાકિસ્તાન તરફ વહેતું પાણી રોકી દેવામાં આવ્યું હતું. 480 કિલોમીટર લાંબી કુનાર નદી અફઘાનિસ્તાનમાં ઉદ્ભવે છે અને ચિત્રલ નદી તરીકે પાકિસ્તાનમાં વહે છે, જ્યાં તે કાબુલ નદીમાં જોડાય છે. પાકિસ્તાન તેના પાણીનો 70-80% ભાગ મેળવે છે. ત્યારબાદ કાબુલ નદી સિંધુ નદીમાં જોડાય છે. જો અફઘાનિસ્તાન કુનાર પર બંધ બાંધે છે, તો તેનાથી પાકિસ્તાનને ગંભીર નુકસાન થશે. આની સીધી અસર ખૈબર પખ્તુનખ્વા (KPK) પર પડશે. બાજૌર અને મોહમ્મદપુર જેવા વિસ્તારોમાં ખેતી સંપૂર્ણપણે આ નદી પર આધારિત છે. સિંચાઈ બંધ કરવાથી પાક નિષ્ફળ જવાનું જોખમ વધશે. વધુમાં આ અવરોધ પાકિસ્તાનના ચિત્રાલ જિલ્લામાં કુનાર નદી પર કાર્યરત 20થી વધુ નાના જળવિદ્યુત પ્રોજેક્ટ્સને અસર કરશે.
આ બધા પ્રોજેક્ટ્સ નદીના પ્રવાહમાં વહેતા છે, એટલે કે તેઓ નદીના પ્રવાહમાંથી સીધી વીજળી ઉત્પન્ન કરે છે. અગાઉ, તાલિબાનના પાણી અને ઉર્જા મંત્રાલયના પ્રવક્તા મતિઉલ્લાહ આબિદે કહ્યું હતું કે આ બંધનો સર્વે અને ડિઝાઇન તૈયાર થઈ ગઈ છે. તાલિબાન સરકારનો દાવો છે કે જો આ પ્રોજેક્ટ પૂર્ણ થશે, તો તે 45 મેગાવોટ વીજળી ઉત્પન્ન કરશે અને આશરે 1,50,000 એકર ખેતીની જમીન માટે સિંચાઈનું પાણી પૂરું પાડશે, જેનાથી અફઘાનિસ્તાનની ઉર્જા કટોકટી અને ખાદ્ય સુરક્ષામાં સુધારો થશે. કાબુલ નદી અને તેની ઉપનદીઓના પાણીની વહેંચણી અંગે પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાન વચ્ચે કોઈ ઔપચારિક દ્વિપક્ષીય કરાર નથી.
પાકિસ્તાને અગાઉ અફઘાનિસ્તાનના ડેમ પ્રોજેક્ટ્સ પર ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી, કારણ કે તે તેના પ્રદેશને પાણી પુરવઠો ઘટાડી શકે છે. પાકિસ્તાન-અફઘાનિસ્તાન સંઘર્ષ 9 ઓક્ટોબરથી શરૂ થયો હતો. પાકિસ્તાને કાબુલમાં તહરીક-એ-તાલિબાન પાકિસ્તાન (TTP)ના ઠેકાણાઓ પર હુમલો કર્યો હતો. ત્યારબાદ અફઘાનિસ્તાને સરહદ વિવાદો અને હવાઈ ક્ષેત્રના ઉલ્લંઘન માટે પાકિસ્તાન પર આરોપ લગાવ્યો હતો. યુએન અનુસાર, પાકિસ્તાની હુમલાઓમાં 37 અફઘાન નાગરિકો માર્યા ગયા અને 425 ઘાયલ થયા. અફઘાનિસ્તાનમાં તાલિબાન સરકારે પાકિસ્તાન પર નાગરિક વિસ્તારોને નિશાન બનાવવાનો આરોપ લગાવ્યો, જ્યારે પાકિસ્તાને કહ્યું કે તેણે આતંકવાદી ઠેકાણાઓ પર હુમલો કર્યો.
બંને દેશો વચ્ચેના વિવાદનું મૂળ ડ્યુરન્ડ લાઇન છે, જે બ્રિટિશ યુગ દરમિયાન ભારત અને અફઘાનિસ્તાન વચ્ચે દોરવામાં આવેલી રેખા છે. તે બંને દેશોની પરંપરાગત ભૂમિને વિભાજીત કરે છે, અને બંને બાજુના પશ્તુનોએ તેને ક્યારેય સ્વીકાર્યું નથી. બગલિહાર ડેમ દ્વારા ચિનાબ નદી પર પાણીનો પ્રવાહ બંધ કરી દીધો છે આ પહેલા 22 એપ્રિલે પહેલગામમાં થયેલા આતંકવાદી હુમલા બાદ ભારતે સિંધુ જળ સંધિને સ્થગિત કરવા અને હવાઈ ક્ષેત્ર બંધ કરવા જેવા અનેક મોટા નિર્ણયો લઈને પાકિસ્તાન માટે સમસ્યાઓ ઉભી કરી છે. શનિવારે એક મોટો નિર્ણય લેતા ભારતે પાકિસ્તાનથી આયાત સંપૂર્ણપણે બંધ કરી દીધી હતી.
બગલિહાર ડેમ લાંબા સમયથી બંને દેશો વચ્ચે વિવાદનો વિષય રહ્યો છે. પાકિસ્તાને આ મામલે વિશ્વ બેંક પાસેથી મધ્યસ્થી માંગી છે. આ ઉપરાંત કિશનગંગા બંધ અંગે કાનૂની અને રાજદ્વારી તપાસ પણ કરવામાં આવી છે. આ બધી નદીઓ ભારતથી પાકિસ્તાન તરફ વહે છે અને પાકિસ્તાનની જીવાદોરી માનવામાં આવે છે કારણ કે પાકિસ્તાનની વસ્તીનો મોટો ભાગ તેમાંથી પીવાનું પાણી મેળવે છે. પાકિસ્તાન ખેતરો અને પાકની સિંચાઈ માટે પણ આ નદીઓ પર નિર્ભર છે. વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ સ્પષ્ટપણે કહ્યું છે કે ભારત સરકાર પહેલગામ આતંકવાદી હુમલાના ગુનેગારોને સૌથી કડક સજા આપશે. બગડતા સંબંધો વચ્ચે પણ પાકિસ્તાન સતત યુદ્ધવિરામનો ભંગ કરવાનું ટાળી રહ્યું નથી.
તે નિયંત્રણ રેખા (LoC) ની આસપાસના સેક્ટરમાં સતત 10 રાતથી ગોળીબાર કરી રહ્યું છે પરંતુ ભારતીય સેના પણ તેનો જોરદાર જવાબ આપી રહી છે. જ્યારે ભારતે સિંધુ જળ કરાર સ્થગિત કર્યો ત્યારે પાકિસ્તાનના ટોચની હરોળના નેતાઓ કહી રહ્યાં હતાં કે ‘ યાતો સિંધુ દરિયામેં પાની બહેગા, યા તો હિન્દુસ્તાનમેં ખૂન કી નદીયા’ જો કે, તાલિબાનોએ લીધેલા પગલાંથી તેમની બોલતી બંધ થઇ ગઇ છે. ખરેખર તો પાકિસ્તાનની તાલિબાનો સામે કોઇ જ હેસિયત નથી. કારણ કે, રશિયા અને અમેરિકા જેવા દેશોએ પણ તાલિબાનો સામે પીછે હઠ કરવી પડી હતી.
