નવી દિલ્હી : ભારત (India)માં વાયુ પ્રદૂષણ (Air pollution)નું સ્તર સમય જતાં ભૌગોલિક રીતે વિસ્તર્યું છે અને મહારાષ્ટ્ર અને મધ્યપ્રદેશમાં આ સ્તર એટલી હદે વધી ગયું છે કે વ્યક્તિનું સરેરાશ આયુષ્ય 2.5 થી 2.9 વર્ષ સુધી ઘટી રહ્યું છે. એક નવા અહેવાલમાં પ્રદૂષણના પરિણામો વિશે ચેતવણી આપવામાં આવી છે.
યુનિવર્સિટી ઓફ શિકાગો (University of Chicago)નો એર ક્વોલિટી લાઇફ ઇન્ડેક્સ (AQLI) રિપોર્ટ જણાવે છે કે ભારત વિશ્વનો સૌથી પ્રદૂષિત દેશ છે, જેમાં 48 મિલિયનથી વધુ લોકો અથવા દેશની આશરે 40 ટકા વસ્તી ઉત્તરમાં ગંગાના મેદાનોમાં રહે છે. વિશ્વમાં અન્યત્ર મળતા સ્તરોથી નિયમિતપણે ઓળંગી જાય છે. યુનિવર્સિટીની ‘એનર્જી પોલિસી ઇન્સ્ટિટ્યૂટ’ દ્વારા કરવામાં આવેલ અભ્યાસ દર્શાવે છે કે જો વ્યક્તિ સ્વચ્છ હવા શ્વાસમાં લે છે, તો તેને ટકી રહેવા કેટલો સમય લાગે છે? રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે 2019 માં ઉત્તર ભારત (North India)ની સરેરાશ ‘પાર્ટિક્યુલેટ મેટર કોન્સન્ટ્રેશન’ (હવામાં પ્રદૂષિત સૂક્ષ્મ કણોની હાજરી) 70.3 માઇક્રોગ્રામ પ્રતિ ક્યુબિક મીટર હતી, જે વિશ્વમાં સૌથી વધુ અને વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઇઝેશન (WHO) ના 10 ક્યુબિક મીટર દીઠ 10 માઇક્રોગ્રામ છે.
રિપોર્ટ અનુસાર, ભારતનું વાયુ પ્રદૂષણનું ઉચ્ચ સ્તર સમય જતાં ભૌગોલિક રીતે ચિંતાજનક દરે વધ્યું છે. “કેટલાક દાયકા પહેલા વિપરીત, સૂક્ષ્મ કણ પ્રદૂષણ હવે માત્ર ભારતના ગંગાના મેદાની વિસ્તારોનું લક્ષણ નથી,” અહેવાલ સમજાવે છે કે મહારાષ્ટ્ર અને મધ્યપ્રદેશમાં પણ પ્રદૂષણમાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. ઉદાહરણ તરીકે, તે રાજ્યોમાં સરેરાશ વ્યક્તિની આયુષ્ય 2000 ની શરૂઆતની તુલનામાં હવે વધારાના 2.5 થી 2.9 વર્ષ ઘટી ગયું છે. બાંગ્લાદેશ, ભારત, નેપાળ અને પાકિસ્તાન માટે, AQLI ડેટા દર્શાવે છે કે જો WHO ના માર્ગદર્શિકા અનુસાર, જો પ્રદૂષણ ઘટશે, તો વ્યક્તિ સરેરાશ 5.6 વર્ષ વધુ જીવશે. ત્યારે સરકારે પણ આ મામલે સચેત થઈને પ્રજાને આ અંગેની જાગૃતિના વિવિધ કાર્યક્રમો માટેનું માળખું તૈયાર કરવું રહ્યું.
બાંગ્લાદેશ, ભારત, નેપાળ અને પાકિસ્તાનની વસ્તી વૈશ્વિક વસ્તીના લગભગ એક ક્વાર્ટર જેટલી છે અને વિશ્વના ટોચના પાંચ સૌથી પ્રદૂષિત દેશોમાં સતત સ્થાન ધરાવે છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે પાકના અવશેષો સળગાવવા, ઈંટના ભઠ્ઠાઓ અને અન્ય ઔદ્યોગિક પ્રવૃત્તિઓએ પણ પ્રદેશમાં પ્રદૂષિત કણોમાં વધારો કરવા માટે ફાળો આપ્યો છે.
