એક વિવાદાસ્પદ પગલામાં, ગૃહ મંત્રાલય (Ministry of Home Affairs-MHA ) ના સાયબર ક્રાઇમ સેલે એક નવો કાર્યક્રમ શરૂ કર્યો છે, જે અંતર્ગત નાગરિકો સ્વયંસેવકો તરીકે ભાગ લઈ શકે છે, જેમાં બાળકોની અશ્લીલતા, બળાત્કાર, આતંકવાદ સહિતની ગેરકાયદેસર અને ગેરકાયદેસર સામગ્રીની ઓળખ, રાષ્ટ્ર ધ્વજ અપમાન, કટ્ટરવાદ અને રાષ્ટ્રવિરોધી પ્રવૃત્તિઓ વિષે સરકારને જાણ કરી શકે છે. કાર્યક્રમ જમ્મુ-કાશ્મીર અને ત્રિપુરામાં અજમાયશ ધોરણે ચલાવવામાં આવશે, અને પ્રતિસાદના આધારે તેનું સ્કેલ વધારવામાં કરવામાં આવશે.
આ પ્રોગ્રામ હેઠળ, એમએચએનું ભારતીય સાયબર ક્રાઇમ કોઓર્ડિનેશન સેન્ટર (I4C) નોડલ પોઇન્ટ તરીકે કામ કરશે જ્યારે સ્વયંસેવકો સાયબર સ્વયંસેવકો તરીકે કામ કરવા માટે તેમના રાજ્યો અથવા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં પોતાને નોંધણી કરાવી શકે છે. સ્વયંસેવકો પાસેથી નોંધણી મેળવવાના દસ્તાવેજ અનુસાર, સ્વયંસેવકોએ પોતાનું નામ, પિતાનું નામ, મોબાઇલ નંબર અને ઇમેઇલ સરનામું સહિત વ્યક્તિગત વિગતો રજૂ કરવાની રહેશે.
રાષ્ટ્ર વિરોધી સામગ્રી અથવા પ્રવૃત્તિની રચના અંગે સરકાર પાસે હજી સુધી કોઈ સ્પષ્ટ કાનૂની માળખું નથી, અને ઘણી વાર ગેરલાયક પ્રવૃત્તિઓ નિવારણ અધિનિયમ (UAPA) હેઠળ જોગવાઈઓનો ઉપયોગ રાષ્ટ્ર વિરોધી પ્રવૃત્તિઓના આરોપીઓને અટકાયત અથવા જેલ કરવા માટે કરવામાં આવે છે. ગૃહ મંત્રાલયે આ પ્રોગ્રામ શરૂ કરવાના કારણ જણાવતા કહ્યું છે કે તે દેશ વિરોધી સામગ્રી અથવા રાષ્ટ્રીય પ્રવૃત્તિ કેવી રીતે વ્યાખ્યાયિત કરશે અને સોશિયલ મીડિયા એકાઉન્ટ સામે શું પગલા લેવામાં આવશે, તેના વિશેની વિગતો બાદમાં પ્રકાશિત કરશે.
એમએચએનું પોર્ટલ, જ્યાં કોઈ સાયબર ક્રાઇમ સ્વયંસેવક તરીકે નોંધણી કરાવી શકે છે, તે સ્પષ્ટ કરે છે કે જે લોકો નોંધણી કરે છે તેઓ આ વ્યવસાયને કોઈ વ્યવસાયિક લાભ માટે ઉપયોગ કરી શકતા નથી અથવા તેમના સંગઠન વિશે કોઈ જાહેર નિવેદન આપી શકતા નથી. કોઈપણ જાહેર પ્લેટફોર્મ પર એમએચએ સાથે સ્વયંસેવકોને “નામનો ઉપયોગ કરવા અથવા જોડાવા માટે દાવો કરવાની પ્રતિબંધિત જોગવાઈ ” છે. પરંતુ વકીલો અને કાર્યકરો કહે છે કે સાયબર સિક્યુરિટી ધારાધોરણો હજી પણ વિવિધ મુદ્દાઓ પર કાર્યવાહી થઇ રહી છે.
આ ઉપરાંત નોંધણી પોર્ટલ પરના એમએચએના નિર્દેશોમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે સ્વયંસેવક “તેમના દ્વારા સોંપાયેલ કાર્યની કડક ગુપ્તતા જાળવશે”. “સાયબર સ્વયંસેવક પ્રોગ્રામની શરતો અને શરતોનું ઉલ્લંઘન થાય તેવા કિસ્સામાં, સ્વયંસેવક સામે કાયદેસરની કાર્યવાહી કરવાનો અધિકાર રાજ્ય / કેન્દ્રશાસિત કેન્દ્રોના રાજ્ય નોડલ અધિકારીને પણ છે.” જાહેરનામામાં જણાવાયું છે કે પ્રમોટર અથવા નિષ્ણાત તરીકે પોતાને નોંધણી લેવા માંગતા સ્વયંસેવકો કઈ રીતે તેમના રાજ્યો અથવા કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા તેની ચકાસણી કરવામાં આવશે, અને સ્વયંસેવકોની સમાન કાનૂની જોગવાઈઓને આધિન રહેશે તે તમામ સૂચનામાં જણાવાયું છે.
“આ સૂચનાના અનેક પાસાં છે. કારણ કે પ્રથમ તો સરકાર અથવા ન્યાયતંત્ર દ્વારા દેશ વિરોધી સામગ્રી અથવા પ્રવૃત્તિની કોઈ ચોક્કસ કાનૂની વ્યાખ્યા નક્કી નથી. તે એક મોટો સંશોધનનો વિસ્તાર છે. બીજું, લોકોને સાથી નાગરિકોની જાણ કરવાનો વિકલ્પ આપવાથી પર્યાપ્ત તપાસ અને વ્યવસ્થા વિના ઘણી શક્તિ મળે છે. સાયબર ક્રાઇમ કેસોમાં કામ કરતા વરિષ્ઠ વકીલએ કહ્યું કે જો હું તમને રિપોર્ટ કરું છું અને તમારી સાથે મારા મતભેદોનો સમાધાન લાવવા માટે બહુવિધ લોકો દ્વારા તેની જાણ કરવામાં આવે તો? માટે ધારાધોરણ નક્કી કરવું જરૂરી છે.
