ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ જ્યારથી અમેરિકાના પ્રમુખ બન્યા છે ત્યારથી અમેરિકાની કેટલી પ્રગતિ થઇ છે તે તો જાણવા મળી શક્યું નથી પરંતું દુનિયા ડામાડોળ થઇ ગઇ છે. તેઓ ભલે જગત જમાદાર અમેરિકાના સર્વેસર્વા હોય પરંતુ તેમના નિવેદનો અભી બોલા અભી ફોક તેવા હોય છે. જેના કારણે અમેરિકાની દુનિયાભરમાં ખીલ્લી ઉડી રહી છે. તેમના પ્રમુખ બન્યા પછી વૈશ્વિક વ્યાપાર પર માઠી અસર પડી છે. અને હવે તેમનો ખાર બ્રિક્સ પર પડ્યો છે. તેનું કારણ એ છે કે, બ્રિક્સમાં જોડાયેલા મજબૂત દેશો જો પોતાનું ચલણ ઊભુ કરે તો ડોલરની મજબૂતાઇ પર સીધી અસર પડવાની શક્યતા છે અને એટલે હવે તેઓ બ્રિક્સની પાછળ પડી ગયા છે. તેમનો ડર કદાચ સાચો પણ હોય. બ્રિક્સની વાત કરીએ તો બ્રિક્સ વિકાસશીલ અર્થતંત્રવાળા દેશોનું એક જૂથ છે. બ્રિક્સમાં બ્રાઝિલ, રશિયા, ભારત, ચીન અને દક્ષિણ આફ્રિકા સામેલ છે.
પહેલાં આ સંગઠન BRIC તરીકે ઓળખાતું હતું જેમાં બ્રાઝિલ, રશિયા, ભારત અને ચીન સભ્ય દેશો હતા. આ સંગઠનની સંથાપના વર્ષ 2006માં થઈ હતી. ત્યારબાદ દક્ષિણ આફ્રિકા દેશ 2010માં તેમાં જોડાયો ત્યારબાદ આ સંગઠનનું નામ BRICS પડ્યું હતું. જોકે હવે આ આર્થિક સંગઠનમાં વિસ્તરણ પણ થયું છે. હવે તેમાં ઈરાન, ઇજિપ્ત, ઇથિયોપિયા અને સંયુક્ત આરબ અમીરાત પણ સામેલ થઈ ચૂક્યા છે. સાઉદી અરેબિયાએ પણ તેમાં સામેલ થવા માટેની ઇચ્છા જાહેર કરી છે. અઝરબૈજાને પણ સભ્યપદ માટે અરજી કરી છે. ત્યાં તુર્કીએ પણ તેમાં સામેલ થવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરી દીધી છે.
ઈરાન, ઇજિપ્ત, ઇથિયોપિયા, સાઉદી અરેબિયા અને યુએઈ પણ હવે બ્રિક્સના સભ્યો દેશો તે દેશો વૈશ્વિક સ્તરે તેલ અને ગૅસના ભાવ નક્કી કરવામાં અગત્યનો ફાળો આપે છે.આ દેશોએ સૌને તેમની આર્થિક પ્રગતિથી ચોંકાવ્યા છે. વધુમાં ‘બ્રિક્સ’ દેશોની જીડીપી પણ પરચેઝિંગ પાવર પૅરિટી (ખરીદ શક્તિની સમાનતાઓ)ના મામલે જી7 સમૂહના દેશોથી આગળ નીકળી ગઈ છે.જી7 દેશોમાં યુકે, અમેરિકા, કૅનેડા, ફ્રાન્સ, જર્મની, ઇટાલી અને જાપાનનો સમાવેશ થાય છે. આ સંગઠનમાં વિશ્વના સૌથી અગ્રણી મનાતાં અર્થતંત્રોનો સમાવેશ થાય છે. આ દેશો વૈશ્વિક સ્તરે વેપાર અને નાણાકીય વ્યવસ્થાને પ્રભાવિત કરે છે.
આ અંગે બજારના કેટલાક જાણકાર જણાવે છે કે, “બ્રિક્સના સભ્ય દેશોમાં વધારો થશે એ વાત ઘણા સમયથી અપેક્ષિત હતી. ખાસ કરીને મધ્ય-પૂર્વના દેશોમાં આ સંગઠનનું ભૂરાજકીય મહત્ત્વ વધશે તેવું મનાય છે. કારણ કે આ જ ક્ષેત્રમાંથી મોટાભાગના દેશો આવે છે અને ચીને તેનો પ્રભાવ આ ક્ષેત્રમાં જ વધારવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે.” તેઓ કહે છે કે, “બ્રિક્સ દેશોનો આ વિસ્તાર એ સૂચવે છે કે હવે આ સંગઠન આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ રાજકીય ચર્ચામાં પોતાનો પ્રભાવ ઊભો કરશે. તેના આધારે તે જી7, જી20 અને યુએન જેવી સંસ્થાઓ ઊભી કરવા પણ આગળ વધશે.”
બૅન્ક ઑફ અમેરિકા મૅરિલ લીંચ, સિંગાપોરના વિશ્લેષક ક્લાઉડિઓ પિરોન કહે છે, “આઈએમએફના અનુમાન અનુસાર, બ્રિક્સ દેશો વિશ્વનાં ઉત્પાદન ક્ષેત્રમાં 33.6 ટકા જેટલો ફાળો આપશે.” ગ્રૂપમાં નવા દેશો ઉમેરાતા બ્રિક્સ હવે વિશ્વની 3.5 અબજ વસ્તીનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને તે વિશ્વની 45 ટકા વસ્તી છે. આ તમામ દેશોનું અર્થતંત્ર મળીને 28.5 ટ્રિલિયન ડૉલર થશે જે વિશ્વના અર્થતંત્રના 28 ટકા છે. બ્રિક્સ દેશો સાથે મળીને વિશ્વના 44 ટકા કાચા તેલનું ઉત્પાદન કરે છે.
અન્ય એક માર્કેટ એનાલિસ્ટ કહે છે કે “અમને લાગે છે કે બ્રાઝિલ જેવા નીતિગત કાચા માલના નિકાસકારોને તેનાથી ફાયદો થશે. ચીનને વેપાર અને રોકાણમાં પણ મહત્ત્વ મળી રહ્યું છે. જ્યારે પશ્ચિમી દેશો ઊભરતાં અર્થતંત્ર તરીકે મહત્ત્વના છે.” ઘણીવાર એવું પણ બન્યું છે કે રશિયા અને સાઉદી અરેબિયા જેવા દેશોએ પણ તેલના ઉત્પાદનમાં કાપ મૂકીને તેમની તાકાત બતાવી છે. વૉન્ટોબેલ મલ્ટી ઍસેટના મુખ્ય અર્થશાસ્ત્રી ડાન સ્કૉટ કહે છે કે, “આ પગલાંથી એવું સ્પષ્ટપણે દેખાય છે કે હાલના બ્રિક્સ દેશો અને તેમાં સામેલ થનારા દેશો વિશ્વમાં ઊર્જાના ભાવ નિયંત્રિત કરીને આ માધ્યમથી તેમનો અવાજ અન્ય દેશો સાંભળે તેમ ઇચ્છે છે. તેઓ આપણને એ વાતની યાદ અપાવવા ઇચ્છે છે કે વેપાર અને રાજકારણ વચ્ચે પાતળી ભેદરેખા છે.”
હાલમાં વિશ્વના મોટાભાગના દેશો ચલણમાં અમેરિકી ડૉલરનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે. બ્રાઝિલ અને રશિયાના ટોચના રાજકારણીઓએ વારંવાર એ વાતનો ઉચ્ચાર કર્યો છે કે ડૉલરનો પ્રભાવ ઘટાડવા માટે એક વૈકલ્પિક ચલણ વિકસાવવું જોઈએ. જોકે, જોહાનિસબર્ગમાં યોજાયેલી બેઠકમાં આ વર્ષે કોઈ ચર્ચા થઈ ન હતી. બ્રિક્સ દેશો તેમનું પોતાનું કૉમન ચલણ ઊભું કરે તે અતિશય અવ્યવહારૂ પગલું હશે કારણ કે તેમની અર્થવ્યવસ્થાઓ અતિશય અલગ છે.
બ્રિક્સ દેશોના નેતાઓ પ્રમાણે ડૉલર વૈશ્વિક બૅન્ચમાર્ક પ્રમાણે તેનો રોલ નિભાવી શકતો નથી અને વત્તે-ઓછે અંશે તે વૈશ્વિક આર્થિક અસ્થિરતા પાછળ પણ જવાબદાર છે. “આ સમૂહ સાથે મળીને ડૉલરના આધિપત્ય અને વર્ચસ્વને પડકારશે તેવી આશા રાખવી થોડી વધારે પડતી છે. કારણ કે સંગઠનમાં સામેલ સભ્યદેશોના પણ અનેક ભૂરાજકીય હેતુઓ છે અને તેઓ વિનિમય દર પરથી પણ તેમનું નિયંત્રણ ગુમાવવા ઇચ્છતા નથી.”
