ભયંકર બેરોજગારીના પડકારોનો સામનો કરતા દેશમાં સરકારે બે મોટા નિર્ણયો જાહેર કર્યા છે, પહેલી મોટી જાહેરાત ખુદ વડા પ્રધાન કાર્યાલયના ટવીટર હેન્ડલ પરથી કરવામાં આવી હતી. કહેવામાં આવ્યું – કેન્દ્ર સરકારના વિભાગો અને મંત્રાલયો દ્વારા દેશમાં દોઢ વર્ષમાં 10 લાખ નોકરીઓ આપવામાં આવશે. બીજી મોટી જાહેરાત રક્ષા મંત્રી રાજનાથ સિંહે ત્રણેય સેના પ્રમુખોની હાજરીમાં કરી હતી. જણાવ્યું હતું કે, આર્મી, નેવી અને એરફોર્સમાં નોન-કમિશન રેન્ક પર ભરતી હવે અગ્નિપથ યોજના હેઠળ કરવામાં આવશે – સૈનિક/નાવિક અથવા એરમેન બનવા માટે વ્યક્તિએ અગ્નિપથ પર ચાલીને અગ્નિવીર બનવું પડશે. આ યોજનામાં સૈનિકોની ભરતી 4 વર્ષ માટે કરવામાં આવશે.
સરકારે ત્રણેય સેનાઓમાં ભરતી માટે અગ્નિપથ યોજનાની જોરશોરથી જાહેરાત કરી હતી. ગ્રાફિક્સ અને પોસ્ટરો ડિઝાઇન કરીને ખૂબ પ્રચાર કર્યો હતો. સરકાર સાથે જોડાયેલા લગભગ દરેક નેતાઓએ સોશ્યલ મીડિયા દ્વારા લોકોને સમજાવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. એવો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે, સેનામાં આ ક્રાંતિકારી પરિવર્તન છે પરંતુ સરકારની જાહેરાતના 48 કલાકમાં જ યુવાઓ રસ્તા પર ઊતરી આવ્યા હતા! આ યોજનાનો વિરોધ શરૂ થયો હતો. સેનાના ઘણા નિવૃત્ત અધિકારીઓએ પણ આ યોજના પર સવાલો ઉઠાવ્યા છે. તરફેણમાં દલીલો પણ છે પરંતુ આ બધા વચ્ચે જ્યારે યુવાનો રસ્તા પર આવે છે ત્યારે તેમને સંબોધવા જરૂરી બની જાય છે.
શહેરોમાં ભરતી પરીક્ષાના ફોર્મ અને સ્પર્ધાની તૈયારી માટે પુસ્તકો આપતી દુકાનો પર જાહેરાત ચોક્કસપણે લટકતી જોવા મળે છે. જેના પર લખ્યું હોય છે – ‘નોકરી જ નોકરી’. સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓની તૈયારી કરતા યુવાનો એક પછી એક પાના ફેરવતાં રહે છે અને પોતાના માટે નોકરી શોધતા રહે છે. બસ, સરકારની આ બંને મોટી જાહેરાતોમાં પણ દેશના યુવાઓને આવો જ કંઈક અનુભવ થયો હોવાનું લાગ્યું છે! સરકારની આ યોજના સામે યુવાઓમાં તીખી પ્રતિક્રિયા જોવા મળી રહી છે. વિરોધની પ્રથમ તસવીરો બિહારથી આવી હતી. મુઝફ્ફરપુરમાં સેનામાં જોડાવાની તૈયારી કરી રહેલા વિદ્યાર્થીઓ રસ્તા પર ઊતરી આવ્યા હતા. પૂતળાદહન કરતી વખતે તેઓએ સૂત્રોચ્ચાર કર્યા હતા.
બીજી તસવીર બક્સરથી આવી હતી. અહીં નારાજ વિદ્યાર્થીઓ રેલવે ટ્રેક પર પહોંચી ગયા હતા. કલાકો સુધી પ્રદર્શન કરતા રહ્યા હતા. રાજસ્થાનના જયપુર અને સીકરમાંથી પણ આવા જ વિરોધની તસવીરો સામે આવી હતી. જોતજોતામાં દેશમાં આ વિરોધનો સૂર ફેલાઈ ગયો હતો. હવે આ તસવીરો પાછળ માત્ર બે જ બાબતો હોઈ શકે છે. કાં તો સરકાર તેમને અગ્નિપથ યોજના સમજાવી શકી નથી, કાં તો તેઓ આ યોજનાને સમજી ગયા છે પણ પસંદ આવી નથી. આર્મી અને પોલીસની ભરતી એ ભારતના ગામડાઓમાં યુવાનો માટે મોટી તક અને સન્માનની બાબત ગણાય છે. સેનામાં ભરતીના નિયમોને લઈને આટલો અસંતોષ કદાચ પહેલી વાર જોવા મળ્યો હતો. ઘણા સમયથી આર્મી ભરતી અટકી પડી હતી. રક્ષા મંત્રી રાજનાથ સિંહ સહિત ભાજપના ઘણા નેતાઓને UP ચૂંટણી દરમિયાન સેનાની તૈયારી કરી રહેલા યુવાનોના વિરોધનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.
ટૂંક સમયમાં ભરતી આવશે તેવું વચન આપ્યું હતું પરંતુ ભરતી ફરી શરૂ કરવાને બદલે સરકારે અગ્નિપથ યોજનાની જાહેરાત કરી દીધી હતી. અત્યાર સુધી સેનામાં ઓપન ભરતી થતી હતી, જેમાં ફિઝિકલ, મેડિકલ થતું હતું. ટૂંકી લેખિત પરીક્ષા પછી દસ્તાવેજની ચકાસણી કરવામાં આવતી અને ખાતરીપૂર્વક નોકરી મળી જતી હતી પરંતુ અગ્નિપથ યોજનાની જાહેરાતે યુવાનોના મનમાં આશંકાઓ ભરી દીધી છે કારણ કે સરકારે એવું નથી કહ્યું કે ખુલ્લી ભરતી નહીં થાય પરંતુ કહ્યું છે કે હવે જે પણ ભરતી થશે તે અગ્નિપથથી જ થશે. આવી સ્થિતિમાં યુવાનોની ચિંતા એ છે કે જે ઉમેદવારો 4 વર્ષ પછી નિવૃત્ત થઈને પાછા ફરશે ત્યારે તેમનું શું થશે? 4 વર્ષ પછી તેઓ બેરોજગાર થઈ જશે.
શું સરકારે એ યુવાનો માટે કોઈ પ્રકારની સરકારી કે ખાનગી નોકરીની વ્યવસ્થા કરી છે? આજનું રાજકારણ રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાના મુદ્દા પર ચાલે છે. સૈનિકો તેના પહેરેગીર છે. દેશભક્તિની લાગણી ઉપરાંત સૈનિકોની ભૂમિકા અહમ હોય છે કારણ કે તેને સામાજિક સુરક્ષા મળે છે. 17 વર્ષની નોકરી પછી પેન્શન અને સસ્તા માલની કેન્ટીનની સુવિધા મળે છે. જ્યારે અગ્નિપથ યોજના હેઠળ પ્રવેશ મેળવનારાઓમાંથી માત્ર 25% જ આ સુવિધાઓનો ઉપયોગ કરી શકશે. આવી સ્થિતિમાં યુવાનો તરફથી સોશ્યલ મીડિયા પર કેટલીક વાતો લખવામાં આવી રહી છે. ઉદાહરણ તરીકે, ધારાસભ્ય, સાંસદની નિમણૂક 2 વર્ષ માટે થવી જોઈએ, તે પછી નિવૃત્તિ આપવી જોઈએ. પેન્શન પણ બંધ કરવું જોઈએ. આ મંત્રીઓને સદનવીર કહેવા જોઈએ. હેશટેગ અગ્નિવીર. આ સાથે યુવાનોના મનમાં અન્ય કેટલાક પ્રશ્નો પણ ઊભા થયા છે!
આ પ્રશ્ન માત્ર યુવાનો જ ઉઠાવી રહ્યા નથી. ઘણા રાજકીય પક્ષો અગ્નિપથ યોજનાની તુલના કરાર આધારિત નોકરીઓ સાથે કરી રહ્યા છે. BJPના સાંસદ વરુણ ગાંધીએ પણ ટવીટ કરીને લખ્યું છે કે, સરકાર પણ 5 વર્ષ માટે ચૂંટાય છે. તો પછી યુવાનોને 4 વર્ષ જ દેશની સેવા કરવાનો મોકો કેમ મળે છે? તેજસ્વી યાદવે વિપક્ષ વતી ટવીટ કરીને લખ્યું – શું ભવિષ્યમાં BJPના મૂડીવાદી મિત્રોના ધંધાકીય પાયાની રક્ષા કરવા યુવાનો 4 વર્ષની શિક્ષણ અને કોન્ટ્રાક્ટની નોકરી કરશે? પ્રિયંકા ગાંધીએ સરકારને સવાલ કર્યો છે કે BJP સરકાર સેનાની ભરતીને પોતાની લેબોરેટરી કેમ બનાવી રહી છે? સૈનિકોની લાંબી નોકરીઓ સરકારને બોજરૂપ લાગી રહી છે?
વિપક્ષના સવાલો વચ્ચે સેનામાંથી રિટાયર્ડ ઘણા ઓફિસરોએ પણ આ પ્લાન પર સવાલ ઉઠાવ્યા છે. નિવૃત્ત લેફ્ટનન્ટ જનરલ વિનોદ ભાટિયાએ લખ્યું – મતલબ કે સશસ્ત્ર દળો માટે ખતરાની ઘંટડી. TOD એટલે ટૂર ઓફ ડ્યુટીનો ટેસ્ટ, નો પાયલોટ પ્રોજેક્ટ, ડાયરેક્ટ અમલીકરણ. આનાથી સમાજના લશ્કરીકરણને પ્રોત્સાહન મળશે. લગભગ 40 હજાર યુવાનોને વર્ષ દર વર્ષે રિજેક્ટ કરવામાં આવશે એટલે કે તેઓ 4 વર્ષ પછી નિવૃત્ત થશે. અગ્નિવીર શસ્ત્રોની તાલીમ સાથે નોકરી વિના બેરોજગાર. સારો વિચાર નથી. કોઈને ફાયદો થતો નથી.
વિપક્ષના નેતાઓના પ્રશ્ન અને દિગ્ગજોની ચિંતામાંથી સૌથી મહત્ત્વનો પ્રશ્ન એ બહાર આવે છે કે, 4 વર્ષ પછી બેરોજગાર થશે તો અગ્નિવીર શું કરશે? હવે અહીં સરકારનો પક્ષ આવે છે. અગ્નિવીર યોજનાની જાહેરાતના થોડા સમય પછી, MPના CM શિવરાજ સિંહ ચૌહાણે જાહેરાત કરી, MP પોલીસમાં અગ્નિવીરોને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવશે. ગૃહ મંત્રાલયએ જાહેરાત કરી, તેમાં લખવામાં આવ્યું હતું કે, ગૃહ મંત્રાલયે આ યોજના હેઠળ 4 વર્ષ પૂર્ણ કરી ચૂકેલા અગ્નિવીરોને CAPF અને આસામ રાઈફલ્સની ભરતીમાં પ્રાથમિકતા આપવાનો નિર્ણય કર્યો છે. CAPF એ CRPF, ITBP, BSF, CISF, NIA જેવા અર્ધલશ્કરી દળો હેઠળ આવે છે. 21 મે, 2020ના રોજ કેન્દ્રીય ગૃહ રાજ્ય મંત્રી નિત્યાનંદ રાયે જણાવ્યું છે કે, અર્ધલશ્કરી દળોમાં 1 લાખ 11 હજાર 93 જગ્યાઓ ખાલી છે. જેમાંથી BSFમાં 28 હજાર 296, CRPFમાં 26 હજાર 506, CISFમાં 23 હજાર 906, SSBમાં 18 હજાર 643, ITBPમાં 5 હજાર 784, આસામ રાઈફલ્સમાં 7 હજાર 328 જગ્યાઓ ખાલી છે. કુલ જગ્યા 1 લાખ 11 હજારથી વધુ છે.
આ એવા ઉમેદવારો છે જેઓ વર્ષ 2018માં અર્ધલશ્કરી દળોમાં નોકરીઓ માટે લેવામાં આવેલી પરીક્ષામાં બેઠા હતા. જાન્યુઆરી 2021માં પરિણામ પણ જાહેર કરવામાં આવ્યા હતા પરંતુ તેમનું નસીબ ખૂલ્યું ન હતું. દાવો કરવામાં આવે છે કે મેરિટના આધારે 55 હજાર જગ્યાઓ ભરવામાં આવી હતી. પરંતુ, 5 હજાર જગ્યાઓ ખાલી રહી હતી. આ જ પાંચ હજાર જગ્યાઓ ખાલી છે. અગ્નિપથ યોજના જાણી લીધી, અગ્નિવીરોની ચિંતાઓ અને આશંકાઓ સમજી લીધી, હવે દોઢ વર્ષમાં 10 લાખ જગ્યાઓ પર ભરતીના મુદ્દા પર આવીએ.
જે સંબંધિત પહેલો પ્રશ્ન એ છે કે કયા કેન્દ્રીય વિભાગોમાં 18 મહિનામાં 10 લાખ નોકરીઓ આપવામાં આવશે? જવાબ છે – રેલવેમાં જ સરકારી નોકરીઓ માટે 3 લાખ પદો ખાલી છે. સંરક્ષણ વિભાગમાં 2 લાખ 47 હજાર 502 જગ્યાઓ ખાલી છે. ગૃહ મંત્રાલય – 1 લાખ 28 હજાર 842 જગ્યાઓ ખાલી છે. ટપાલ વિભાગ – 90 હજાર 50 જગ્યાઓ ભરવાની બાકી છે. મહેસૂલ – 76 હજાર 327 જગ્યાઓ ખાલી છે. એકાઉન્ટ વિભાગ – 23 હજાર 237 જગ્યાઓ ખાલી છે. સરકારે પોતે સંસદમાં જણાવ્યું છે કે 8 લાખથી વધુ પદ ખાલી છે. સરકારના જણાવ્યા અનુસાર આ જગ્યાઓ ભરવામાં આવશે પરંતુ શું આ જગ્યાઓ દોઢ વર્ષમાં ભરવામાં આવશે? વર્ષોથી લટકતી ભરતી પ્રક્રિયા દોઢ વર્ષમાં પૂર્ણ થશે? આ અંગે યુવાનોનું કહેવું છે કે તેઓ સરકારની જાહેરાતથી સંતુષ્ટ છે પરંતુ તંત્રની પદ્ધતિ પર વિશ્વાસ નથી અને આ માટે એક મજબૂત કારણ પણ છે.
આ વર્ષના જાન્યુઆરી મહિનાની તસવીરો યાદ કરો. જ્યારે જાન્યુઆરીના અંતિમ સપ્તાહમાં રેલવે ભરતીમાં ગેરરીતિ સામે આવ્યા બાદ અનેક રાજ્યોમાં બેરોજગાર યુવાનો રોષે ભરાયા હતા. બિહારમાં ઘણી જગ્યાએ ટ્રેનોને આગ ચાંપવામાં આવી હતી. પ્રયાગરાજમાં વર્ષો પછી રેલવે ભરતી પરીક્ષાની તૈયારી કરી રહ્યા હતા ત્યારે જાન્યુઆરીમાં યુવાનોના ગુસ્સાને પગલે પોલીસ તેમને માર મારીને દરવાજા ખોલી રહી હતી. શા માટે..? કારણ કે વિદ્યાર્થીઓ વિરોધ કરી રહ્યા હતા. 2019ની ચૂંટણી પહેલાં રેલવેમાં NTPC અને ગ્રુપ Dની ભરતીની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી.
1 લાખ 35 હજાર જગ્યાઓ ભરવાની હતી પરંતુ હજુ સુધી તે ભરતી પણ પૂર્ણ થઈ નથી. ફેબ્રુઆરી 2022માં કેન્દ્રીય મંત્રી જિતેન્દ્ર સિંહે સંસદમાં જણાવ્યું હતું કે, 1 માર્ચ 2018 સુધી કેન્દ્ર સરકારના વિભાગો અને મંત્રાલયોમાં કુલ 6 લાખ 83 હજાર 823 પદો ખાલી છે. 1 માર્ચ, 2019 સુધી સરકારમાં 9 લાખ 19 હજાર 153 પદ ખાલી હતા અને 1 માર્ચ, 2020 સુધી સરકારી મંત્રાલયો અને વિભાગોમાં 8 લાખ 72 હજાર 243 પદો ખાલી રહ્યાં હતાં. મતલબ કે 2018 અને 2019 વચ્ચે ખાલી પડેલી જગ્યાઓ ન ભરવાને કારણે કેન્દ્રમાં 2 લાખ 35 હજાર 330 જગ્યાઓ ખાલી પડી હતી. જ્યારે 2019 અને 2020 વચ્ચે કેન્દ્ર સરકાર માત્ર 46 હજાર 910 ખાલી જગ્યાઓ જ ભરી શકી છે. કદાચ આ કારણે વિપક્ષ પણ સરકારની જાહેરાત પર સવાલો ઉઠાવી રહ્યો છે.
સરકાર દ્વારા દાવો કરવામાં આવે છે કે, જે પણ વચનો આપવામાં આવ્યા છે તે પૂરા કરવામાં આવશે. દોઢ વર્ષ એટલે 2024ની ચૂંટણી પહેલાં 10 લાખ નોકરીઓ! હવે સવાલ એ છે કે શું અગ્નિપથ યોજના હેઠળ આપવામાં આવતી નોકરી પણ 10 લાખમાં ઉમેરવામાં આવશે? આ અંગે સરકાર દ્વારા કંઈ સ્પષ્ટ કરવામાં આવ્યું નથી પરંતુ મીડિયા અહેવાલો અનુસાર, 10 લાખમાં તમામ પ્રકારની કાયમી, અસ્થાયી, કરાર આધારિત, સરકારી કંપનીઓ અને અગ્નિપથ યોજના હેઠળ આપવામાં આવતી નોકરીઓનો સમાવેશ થશે.
