ભારતીય ક્રિકેટ ટીમના ભૂતપૂર્વ કેપ્ટન મહેન્દ્ર સિંહ ધોનીને ‘કેપ્ટન કૂલ’ કહેવામાં આવે છે. ચાહકોએ તેમને આ ‘ટ્રેડમાર્ક’ આપ્યો છે. ટ્રેડમાર્ક રજિસ્ટ્રી (TMR) એ તેમની અરજીને મંજૂરી આપી છે અને તેના સત્તાવાર જર્નલમાં પણ પ્રકાશિત કરી છે. હવે જો ઓક્ટોબર 2025 સુધી આ અંગે કોઈ વાંધો નહીં આવે, તો આ ટ્રેડમાર્ક રજીસ્ટર થશે અને ધોનીને ‘કેપ્ટન કૂલ’ શબ્દ પર કાનૂની અધિકાર મળશે. ધોનીએ વર્ગ-41 હેઠળ અરજી કરી હતી, જેમાં શિક્ષણ, મનોરંજન, રમતગમત અને સાંસ્કૃતિક પ્રવૃત્તિઓ સંબંધિત ટ્રેડમાર્ક આપવામાં આવ્યા છે. આ સમાચાર સાંભળ્યા પછી, તમારા મનમાં પણ એક પ્રશ્ન થશે કે આ ટ્રેડમાર્ક શું છે?
ટ્રેડમાર્ક એ બ્રેન્ડની ખાસ ઓળખ છે, જે તેને અન્ય બ્રેન્ડથી અલગ પાડે છે. તમે અમૂલ દૂધનું પેકેટ જોયું જ હશે. તેમાં એક છોકરીનો એનિમેટેડ ફોટો છે. તે આ બ્રેન્ડનો ટ્રેડમાર્ક છે. નાઇકી બ્રેન્ડ્સ પર ‘ટિક’ માર્ક હોય કે એપલના આઇફોન પર કાપેલું સફરજન, આ બધાને તે બ્રેન્ડ્સના ટ્રેડમાર્ક કહેવામાં આવે છે. આ ઉત્પાદનોને તેમની પોતાની અલગ ઓળખ આપે છે. આ કાયદેસર રીતે બ્રેન્ડને ઉત્પાદનના ડુપ્લિકેશનથી પણ સુરક્ષિત કરે છે.
ટ્રેડમાર્ક એક શબ્દ, ચિહ્ન કે લોગો કંઈ પણ હોઈ શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, લોકોએ ધોનીનું નામ ‘કેપ્ટન કૂલ’ રાખ્યું છે, તેથી તે તેને ટ્રેડમાર્ક તરીકે નોંધણી કરાવી રહ્યો છે. એકંદરે, ટ્રેડમાર્ક સાબિત કરે છે કે ઉત્પાદન કોઈ ચોક્કસ કંપનીનું છે અને તે કંપનીનો તે બ્રેન્ડ પર અધિકાર છે. તેને બૌદ્ધિક સંપત્તિ ગણવામાં આવે છે. ટ્રેડમાર્ક કોણ રજીસ્ટર કરાવી શકે છે?: ભારતમાં કોઈ પણ વ્યક્તિ કોઈ શબ્દ, લોગો અથવા ઉત્પાદનને ટ્રેડમાર્ક તરીકે રજીસ્ટર કરાવી શકે છે, પછી ભલે તેનો પોતાનો વ્યવસાય હોય કે ન હોય. એકમાત્ર શરત એ છે કે જે નામ, લોગો, શબ્દ અથવા પ્રતીક માટે ટ્રેડમાર્ક રજીસ્ટર થઈ રહ્યો છે તે પહેલાથી જ કોઈ બીજાના નામે ન હોવો જોઈએ.
ફાયદા શું છે?: જો તમારી બ્રેન્ડ, નામ અથવા લોગો રજીસ્ટર્ડ ટ્રેડમાર્ક છે, તો તમારી પરવાનગી વિના બીજું કોઈ તેનો ઉપયોગ કરી શકશે નહીં. જો કોઈ કરે પણ છે, તો તમે તેમની સામે કેસ દાખલ કરી શકો છો.
ટ્રેડમાર્ક પ્રક્રિયા શું છે?: ઈન્ટેલેક્ચ્યુઅલ પ્રોપર્ટી ઓફ ઈન્ડિયાની વેબસાઈટ અનુસાર, હાલમાં ટ્રેડમાર્ક (TM) અરજીની પ્રક્રિયા સંપૂર્ણપણે ઈલેક્ટ્રોનિક સિસ્ટમ દ્વારા કરવામાં આવે છે. હાઈબ્રિડ મોડમાં ઓનલાઈન અને ઓફલાઈન બંને રીતે અરજી કરી શકાય છે. આજકાલ, લગભગ 98% અરજીઓ ઓનલાઈન હોય છે. જે ઓફલાઈન અરજીઓ આવે છે તેને પણ પહેલા ડિજિટલ સ્વરૂપમાં રૂપાંતરિત કરવામાં આવે છે અને પછી સમગ્ર પ્રક્રિયા ઈલેક્ટ્રોનિક રીતે કરવામાં આવે છે. જો કોઈ ખામી જોવા મળે, તો અહેવાલ ફરીથી પરીક્ષકને મોકલવામાં આવે છે. આ તબક્કે અરજી સ્વીકારવામાં આવે છે અને ટ્રેડમાર્ક જર્નલમાં પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે અથવા વાંધો ઉઠાવવામાં આવે છે. વાંધાના કિસ્સામાં અરજદારે 30 દિવસની અંદર જવાબ આપવો જરૂરી છે. જો વાંધા અહેવાલનો સમયસર જવાબ આપવામાં ન આવે, તો અરજી નામંજૂર કરવામાં આવે છે. જો કોઈ જવાબ આપવામાં આવે, તો તે ઓટોમેટેડ સિસ્ટમ દ્વારા ક્રમશઃ અધિકારીને મોકલવામાં આવે છે. આ પછી, જો ચાર મહિના સુધી કોઈ વિરોધ ન થાય, તો નોંધણી પ્રમાણપત્ર ઓટોમેટિક સિસ્ટમ દ્વારા જારી કરવામાં આવે છે.
ભારતમાં ટ્રેડમાર્ક્સ રજીસ્ટ્રી (TMR) ની શરૂઆત 1940માં થઈ હતી. હાલમાં તે ટ્રેડમાર્ક્સ એક્ટ- 1999 અને તેના નિયમોને આધિન છે. આ કાયદાનો હેતુ ટ્રેડમાર્ક અરજીઓની નોંધણી કરવાનો, માલ અને સેવાઓનાં ટ્રેડમાર્કને સુરક્ષા પૂરી પાડવાનો અને કોઈ પણ પ્રકારના ખોટા અથવા કપટપૂર્ણ ઉપયોગને રોકવાનો છે.
