વૈશ્વિક તાપમાન વૃદ્ધિને કારણે પૃથ્વી પરના કુદરતી બરફમાં ઘટાડો એ આખા વિશ્વની સમસ્યા છે. કાશ્મીર એ ભારતનું જ નહીં પણ વિશ્વનું જાણીતું પર્યટન સ્થળ છે, જ્યાં શિયાળામાં લોકો બરફાળ માહોલની મઝા માણવા આવે છે. જાન્યુઆરી માસમાં તો ત્યાં ઘણો બરફ હોય છે, પરંતુ આ વખતે ત્યાં પ્રશ્ન પૂછાઇ રહ્યો છે બરફ ક્યાં છે?! કાશ્મીરમાં એશિયાના સૌથી ઊંચા સ્કી રિસોર્ટમાંના એક એવા ગુલમર્ગ માટે શુષ્ક શિયાળો આ વખતે દુઃખદ રહ્યો છે. ગુલમર્ગમાં જમીનનો આ ભાગ સામાન્ય રીતે વર્ષના આ સમયે બરફથી ઢંકાયેલો રહે છે. પણ આ વખતે ત્યાં બરફ નહીંવત છે.
દરરોજ સવારે સ્કી પ્રશિક્ષક, ઈશ્ફાક મલિક, તેના બેડરૂમની બારી ખોલે છે અને, આ પ્રદેશના અન્ય ઘણા લોકોની જેમ, આશ્ચર્ય કરે છે: બરફ ક્યાં છે? “જાન્યુઆરીમાં આ પહેલા ક્યારેય બન્યું નથી. મારા જીવનકાળમાં નહીં,”65 વર્ષના શ્રી મલિકે કહ્યું. “ચોક્કસપણે ગુલમર્ગમાં નથી.”દર શિયાળામાં, ગુલમર્ગ, એશિયાના સૌથી મોટા અને સૌથી ઊંચા સ્કી રિસોર્ટ નગરોમાંનું એક, હજારો સ્કીઅર્સને આકર્ષે છે, ઘણા દેશોમાંથી અહીં લોકો સ્કીઈંગ કરવા આવે છે. 8,500 ફૂટની ઊંચાઈએ, આ સ્કી ટાઉનના માઈલ ઢોળાવ સામાન્ય રીતે ડિસેમ્બરથી માર્ચ દરમિયાન બરફથી ઢંકાઈ જાય છે અને પેક થઈ જાય છે. પણ આ વખતે અહીં બરફ નથી.
સમગ્ર કાશ્મીરમાં અને ઉત્તર ભારતમાં હિમાલયના અન્ય ભાગોમાં, લાંબા સમયના સૂકા હવામાનને કારણે ત્યાં ભય છે જે હવામાન પ્રવાસન અને સ્કીઇંગ ઉદ્યોગોને જોખમમાં મૂકે છે જે દર વર્ષે લાખો ડોલરની આવક કરે છે. મોટા ભાગના દક્ષિણ એશિયાની જેમ, કાશ્મીર પણ આત્યંતિક હવામાનની પેટર્નનો અનુભવ કરી રહ્યું છે, જેમાં ઉનાળાના વિક્રમી ગરમીના મોજાનો સમાવેશ થાય છે જે ગ્લેશિયરના ઝડપી પીગળવા તરફ દોરી જાય છે જે આ પ્રદેશના 80 લાખ લોકો માટે પાણીનો મુખ્ય સ્ત્રોત છે. આજે, ગુલમર્ગના 13,800 ફૂટના શિખર પર પણ, ત્યાં વિશાળ જમીન છે જે હિમાચ્છાદિત સફેદ હોવી જોઈએ પરંતુ તેના બદલે ભૂરા અને લીલા રંગની છે. પાર્કિંગની જગ્યાઓ ખાલી છે, અને હોટેલો બુકિંગ રદ કરી રહી છે. કાશ્મીરના પર્યટન અધિકારી જાવેદ રહેમાને જણાવ્યું હતું કે બરફ નહીં હોવાનો અર્થ એ છે કે વર્ષના આ સમયે પર્યટન નહીં. તે 2023 થી તદ્દન વિપરીત છે, જ્યારે લોકોના ધસારાને કારણે રિસોર્ટે સ્કી સિઝનને 15 દિવસ વધારીને 15 એપ્રિલ સુધી લંબાવી હતી, એમ તેમણે જણાવ્યું હતું. ગયા મહિનાના અંતમાં આ વિસ્તારના ઊંચા વિસ્તારોમાં થોડી હિમવર્ષા થઈ હતી, પરંતુ તે લગભગ પૂરતી ન હતી. કાશ્મીરમાં ડિસેમ્બર સુધીમાં 79 ટકા વરસાદની ખાધ નોંધાઈ છે.
ભારતીય હવામાનશાસ્ત્રીઓએ જણાવ્યું હતું કે અસામાન્ય હવામાન ગ્લોબલ વોર્મિંગ અને અલ નીનો સાથે સંકળાયેલું છે, જે ભારતીય ઉપખંડ અને એશિયાના અન્ય ભાગોમાં ગરમ, શુષ્ક પરિસ્થિતિઓ બનાવી શકે છે. હજારો લોકો તેમની આજીવિકા માટે બરફીલા ગુલમર્ગ પર નિર્ભર છે. ગયા વર્ષે, એક મિલિયનથી વધુ પ્રવાસીઓએ બાઉલ આકારની ખીણમાંથી ગુલમર્ગના શિખર સુધી કેબલ કારમાં સવારી કરી હતી. તે મુલાકાતીઓને સામાન્ય રીતે સ્લેજ ખેંચનારાઓ, ચા વિક્રેતાઓ દ્વારા સેવા આપવામાં આવે છે જેઓ ઝુંડમાં ઊભા હોય છે પરંતુ હવે, ખાનગી સ્કી ભાડાની દુકાનો બંધ છે, અને સ્કી પ્રશિક્ષકો કામથી બહાર છે. પરંપરાગત રીતે, કાશ્મીરમાં શિયાળાને ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવે છે. સૌથી કઠોર 40-દિવસનો સમયગાળો, ડિસેમ્બરથી જાન્યુઆરીના અંત સુધી – જેને સ્થાનિક રીતે “ચિલ્લા-એ-કલાન” કહેવામાં આવે છે – તે ઠંડી લાવે છે જેનાથી પાઈપો અને જળાશયો થીજી જાય છે.
ક્રિકેટ પ્રેમીઓ કાશ્મીરના સૌથી મોટા શહેર શ્રીનગરમાં થીજી ગયેલા દલ તળાવની સપાટી પર રમત રમે છે. આ પ્રદેશમાં લગભગ એક મહિના માટે સામાન્ય કરતાં વધુ ગરમ તાપમાન નોંધાયું છે, દિવસના તાપમાન સામાન્ય રીતે સખત શિયાળાના સમયગાળા દરમિયાન 41 ડિગ્રી ફેરનહીટની આસપાસ રહે છે, ગુલમર્ગના એક હોટેલ મેનેજરે જણાવ્યું કે દરેક હોટેલીયર સમાન પડકારનો સામનો કરી રહ્યા છે, જેમાં પ્રવાસીઓ દરેક પસાર થતા દિવસે તેમનું બુકિંગ રદ કરે છે. ટૂંકમાં આ વખતે કાશ્મીરમાં શિયાળો દુઃખદ રહ્યો છે. આશા રાખીએ કે આ સ્થિતિ આવી નીનોને કારણે જ હોય, ગ્લોબલ વોર્મિંગને કારણે નહીં, અને આવતા વર્ષે બધું સામાન્ય થઇ જાય.
