ઑક્ટોબર 7 ની સવારે, પેલેસ્ટિનિયન આતંકવાદી જૂથ હમાસે અભૂતપૂર્વ સ્કેલ પર ઇઝરાયેલ પર ખૂબ જ મોટો આશ્ચર્યજનક હુમલો કર્યો, હજારો રોકેટ ફાયરિંગ, આતંકવાદીઓએ ઇઝરાયેલી પ્રદેશમાં ઘૂસણખોરી કરી અને કેટલાંક લોકોને બંધક બનાવ્યા. ઓછામાં ઓછા 900 ઇઝરાયેલીઓ મૃત્યુ પામ્યા છે, અને હજારો ઈજાગ્રસ્ત થયા છે. ઇઝરાયેલના વડા પ્રધાન બેન્જામિન નેતન્યાહુએ જાહેર કર્યું કે તેમનો દેશ ‘યુદ્ધમાં’ છે. ઇઝરાયેલી દળોએ જવાબ આપ્યો, લગભગ 300 પેલેસ્ટિનિયન માર્યા ગયા અને લગભગ 1,600 ઈજાગ્રસ્ત થયા.
ઇઝરાયેલે ક્યારેય આટલા પ્રમાણમાં આટલા મૃત્યુનો અનુભવ કર્યો નથી. હમાસના આતંકવાદીઓએ ગાઝા પટ્ટીમાંથી ઈઝરાયેલમાં 3,000થી વધુ રોકેટ છોડ્યા છે, એમ ઈઝરાયેલી સૈન્યએ જણાવ્યું હતું. હમાસના લડવૈયાઓ જમીન, સમુદ્ર અને હવાથી પેરાગ્લાઈડરનો ઉપયોગ કરીને દક્ષિણ ઈઝરાયેલમાં પણ પ્રવેશ્યા હતા. હમાસનું કહેવું છે કે તેણે સરહદ નજીક ઘણા ઇઝરાયેલી સૈનિકોને પકડ્યા છે. ઘણા ઇઝરાયલીઓને બંધક બનાવવામાં આવ્યા છે. ભારતે હજુ સુધી વિદેશ મંત્રાલય દ્વારા સત્તાવાર રીતે નિવેદન આપ્યું નથી. પણ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ટ્વિટર પર તેમની ટૂંકી પોસ્ટમાં બે મુદ્દાઓ કહ્યા તેમણે ‘ત્રાસવાદી હુમલા’ તરીકે ઓળખાતા આઘાત વ્યક્ત કર્યો અને ‘ઇઝરાયેલ સાથે એકતા’ વ્યક્ત કરી.
પીએમના નિવેદનમાં હમાસ આતંકવાદી જૂથનું નામ અને દોષારોપણ નથી પણ ‘નિર્દોષ પીડિતો’ અને ‘આ મુશ્કેલ સમયે ઇઝરાયેલ’ પર સહાનુભૂતિ અને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તેનો સ્વર, જોકે, ઇઝરાયેલ અને પેલેસ્ટિનિયન આતંકવાદીઓ વચ્ચે અગાઉના સ્ટેન્ડ-ઓફ અંગે નવી દિલ્હીની પ્રતિક્રિયાથી એક અસ્પષ્ટ ફેરફાર દર્શાવે છે. ઇઝરાયેલ વિશ્વમાં ભારતના સૌથી વિશ્વસનીય અને મુખ્ય સંરક્ષણ અને સુરક્ષા ભાગીદારો પૈકીનું એક છે. આ ઉપરાંત આતંકવાદી હુમલાના પ્રમાણે ભારતીય સુરક્ષા અધિકારીઓને વિચારવા મજબૂર કરી દીધા છે કે જો ભારતમાં આવી ઘટનાઓ બને તો શું થાય.
મોટો સવાલ એ છે કે હમાસે હવે આટલા મોટા પ્રમાણમાં ઈઝરાયેલ પર હુમલો કેમ કર્યો? હમાસ નારાજ હતો કે આરબ વિશ્વ ઇઝરાયલ સાથે સંમત થઈ રહ્યું છે. સાઉદી અરેબિયા ઈઝરાયેલ સાથે સંબંધોને સામાન્ય બનાવવાની વાત કરી રહ્યું છે. તે સંભવિત સોદાના ભાગરૂપે, અમેરિકા ઇઝરાયેલ પર હમાસના દુશ્મન પેલેસ્ટિનિયન ઓથોરિટીને છૂટ આપવા દબાણ કરી રહ્યું છે. ઈરાન સાઉદી અરેબિયાથી નારાજ છે કે તે પોતાનું સ્થાન જમાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યો છે. તેથી હમાસ અને તેના ઈરાની સમર્થકો માટે આ સમગ્ર પ્રક્રિયાને ખોરવી નાખવાની આ તક હતી.
આ વિચાર એ આરબ નેતાઓને શરમજનક બનાવવાનો છે કે જેમણે ઇઝરાયેલ સાથે શાંતિ કરી છે, અથવા જેઓ આવું કરી શકે છે, અને સાબિત કરવા માટે કે હમાસ અને ઈરાન જ ઇઝરાયેલને લશ્કરી હાર લાવી શકે છે. ઇઝરાયેલ અને સાઉદી અરેબિયા વચ્ચે શાંતિ કરાર અને સાઉદી અરેબિયા માટે યુએસ સુરક્ષા ગેરંટી અંગે વાટાઘાટો ચાલી રહી છે. તમામ સંભાવનાઓમાં, હમાસ અને ઈરાન માટે પ્રાથમિક પ્રેરણા તે સોદાને વિક્ષેપિત કરવાની ઇચ્છા હતી, કારણ કે તે તેમને અલગ પાડવાની ધમકી આપે છે. અને ઓછામાં ઓછા નજીકના ગાળામાં તેની સંભાવનાઓને નષ્ટ કરવાનો આ એક ખૂબ જ સારો માર્ગ હતો.
એકવાર પેલેસ્ટિનિયન મુદ્દો ફરી આગળ આવે અને મધ્ય પૂર્વની આસપાસના આરબો ઇઝરાયેલના હાથમાં અમેરિકન શસ્ત્રોને મોટી સંખ્યામાં પેલેસ્ટિનિયનોની હત્યા કરતા જોઈ રહ્યા હોય, તે ખૂબ જ તીવ્ર પ્રતિક્રિયા પેદા કરશે. ઇઝરાયેલી સરકાર માટે હવે કયા વિકલ્પો અસ્તિત્વમાં છે? ઇઝરાયેલ આતંકવાદીઓને જડમૂળથી ખતમ કરવાનો, વધુ ઘૂસણખોરોને રોકવા અને તેના લોકો પર બોમ્બમારો કરતા રોકેટ અને મોર્ટારને શાંત કરવાનો પ્રયાસ કરશે.
સારું, તેઓ આ પહેલા પાંચ વખત તેમાંથી પસાર થયા છે. તેઓએ સેનાને એકત્ર કરી છે, ગાઝાને નુકસાન પહોંચાડવા માટે હવાથી હુમલો શરૂ કર્યો છે. તેઓ હમાસના નેતૃત્વને મારવાનો પ્રયાસ કરશે. અને જો તે હમાસને રોકેટ ફાયરિંગ બંધ કરવા અને બંધકોને મુક્ત કરવા વાટાઘાટોમાં પ્રવેશવાની દ્રષ્ટિએ કામ કરતું નથી, તો ગાઝા પર સંપૂર્ણ પાયે ઇઝરાયેલી આક્રમણ થશે. હવે તે બે સમસ્યાઓ રજૂ કરે છે. એક એ કે ઇઝરાયેલ ગીચ વસ્તીવાળા વિસ્તારોમાં લડશે. નાગરિક જાનહાનિ સામે આંતરરાષ્ટ્રીય આક્રોશ થઈ શકે છે જે ઇઝરાયેલ તેના ઉચ્ચ તકનીકી અમેરિકન શસ્ત્રો સાથે લાદશે. આનાથી ઇઝરાયેલ પર હુમલો રોકવા માટે દબાણ આવશે.
બીજી સમસ્યા એ છે કે, જો ઇઝરાયેલ સંપૂર્ણ પાયે યુદ્ધમાં સફળ થાય છે, તો પછી તેઓ ગાઝાને નિયંત્રિત કરે છે, અને તેઓએ પ્રશ્નોના જવાબ આપવા પડશે: આપણે કેવી રીતે બહાર નીકળીશું? આપણે ક્યારે ઉપાડ કરીશું? આપણે કોની તરફેણમાં પીછેહઠ કરીએ? યાદ રાખો, ઇઝરાયેલીઓ 2005માં ગાઝામાંથી પહેલાથી જ પાછા આવી ગયા હતા, અને તેઓ ત્યાં પરત જવા માંગતા નથી.
કદાચ સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ છે કે ગાઝા પટ્ટી વિશે શું કરવું. હમાસે 2007માં આ પેલેસ્ટિનિયન એક્સક્લેવમાં સત્તા કબજે કરી ત્યારથી, ઇઝરાયેલે ભૂતકાળની કટોકટી દરમિયાન ઇઝરાયેલી રાજકારણીઓ દ્વારા પગલાં લેવા માટેના કોલ હોવા છતાં, ત્યાં મોટા પાયે, સતત જમીન કામગીરી ટાળી છે. તેથી ઇઝરાયેલના વડા પ્રધાન બેન્જામિન નેતન્યાહુની પસંદગી હમાસને પૂરતી સજા આપવા માટે વાયુસેનાનો ઉપયોગ કરવાની રહેશે કે તેઓ યુદ્ધવિરામ માટે સંમત થાય અને પછી બંધકોની વાપસી માટે વાટાઘાટો કરે.
બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, પૂર્વની યથાસ્થિતિ પર પાછા ફરવું: તે તે મેળવવાનો પ્રયાસ કરશે, હમાસને રોકવા માટે યુએસ, ઇજિપ્ત અને કતારનો ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરશે.ઇઝરાયેલ તરફથી સિસ્ટમની સંપૂર્ણ નિષ્ફળતા રહી છે. ઇઝરાયેલીઓ તેમના જાસૂસીના અત્યાધુનિક માધ્યમોથી, પેલેસ્ટિનિયનો શું કરી રહ્યા છે તે વિગતવાર જાણવા માટે ટેવાયેલા છે. તેઓએ ગાઝા અને સરહદની ઇઝરાયેલી બાજુના સમુદાયો વચ્ચે ખૂબ જ ખર્ચાળ દિવાલ બનાવી. તેઓને વિશ્વાસ હતો કે હમાસને મોટો હુમલો કરવાથી અટકાવવામાં આવ્યો હતો: હમાસ હિંમત કરશે નહીં, કારણ કે તેને કચડી નાખવામાં આવશે, કારણ કે પેલેસ્ટિનિયનો હમાસ વિરુદ્ધ બીજું યુદ્ધ કરવા માટે રોષે ભરાશે.
અને ઇઝરાયેલીઓ માનતા હતા કે હમાસ હવે એક અલગ મોડમાં છે: લાંબા ગાળાના યુદ્ધવિરામ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું જેમાં દરેક પક્ષને જીવંત-અને-જીવવાની વ્યવસ્થાથી ફાયદો થયો. ગાઝામાંથી દરરોજ લગભગ 19,000 પેલેસ્ટિનિયન કામદારો ઇઝરાયેલમાં જતા હતા, અને તેનાથી અર્થતંત્રને ફાયદો થઈ રહ્યો હતો અને ટેક્સની આવક થઈ રહી હતી. પરંતુ તે તારણ આપે છે કે તે બધું એક વિશાળ છેતરપિંડી હતી. હમાસને ઈઝરાયેલ સાથે શાંતિ સ્થાપવામાં કોઈ રસ નથી. ઇઝરાયેલે વિચાર્યું કે સમસ્યા નિયંત્રણમાં છે. પરંતુ હવે તેમની બધી ધારણાઓ ખોટી પડી છે, જેમ કે 1973માં ખોટી પડી હતી. અને તેઓએ તેની સાથે શરતો પર આવવું પડશે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
ઑક્ટોબર 7 ની સવારે, પેલેસ્ટિનિયન આતંકવાદી જૂથ હમાસે અભૂતપૂર્વ સ્કેલ પર ઇઝરાયેલ પર ખૂબ જ મોટો આશ્ચર્યજનક હુમલો કર્યો, હજારો રોકેટ ફાયરિંગ, આતંકવાદીઓએ ઇઝરાયેલી પ્રદેશમાં ઘૂસણખોરી કરી અને કેટલાંક લોકોને બંધક બનાવ્યા. ઓછામાં ઓછા 900 ઇઝરાયેલીઓ મૃત્યુ પામ્યા છે, અને હજારો ઈજાગ્રસ્ત થયા છે. ઇઝરાયેલના વડા પ્રધાન બેન્જામિન નેતન્યાહુએ જાહેર કર્યું કે તેમનો દેશ ‘યુદ્ધમાં’ છે. ઇઝરાયેલી દળોએ જવાબ આપ્યો, લગભગ 300 પેલેસ્ટિનિયન માર્યા ગયા અને લગભગ 1,600 ઈજાગ્રસ્ત થયા.
ઇઝરાયેલે ક્યારેય આટલા પ્રમાણમાં આટલા મૃત્યુનો અનુભવ કર્યો નથી. હમાસના આતંકવાદીઓએ ગાઝા પટ્ટીમાંથી ઈઝરાયેલમાં 3,000થી વધુ રોકેટ છોડ્યા છે, એમ ઈઝરાયેલી સૈન્યએ જણાવ્યું હતું. હમાસના લડવૈયાઓ જમીન, સમુદ્ર અને હવાથી પેરાગ્લાઈડરનો ઉપયોગ કરીને દક્ષિણ ઈઝરાયેલમાં પણ પ્રવેશ્યા હતા. હમાસનું કહેવું છે કે તેણે સરહદ નજીક ઘણા ઇઝરાયેલી સૈનિકોને પકડ્યા છે. ઘણા ઇઝરાયલીઓને બંધક બનાવવામાં આવ્યા છે. ભારતે હજુ સુધી વિદેશ મંત્રાલય દ્વારા સત્તાવાર રીતે નિવેદન આપ્યું નથી. પણ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ટ્વિટર પર તેમની ટૂંકી પોસ્ટમાં બે મુદ્દાઓ કહ્યા તેમણે ‘ત્રાસવાદી હુમલા’ તરીકે ઓળખાતા આઘાત વ્યક્ત કર્યો અને ‘ઇઝરાયેલ સાથે એકતા’ વ્યક્ત કરી.
પીએમના નિવેદનમાં હમાસ આતંકવાદી જૂથનું નામ અને દોષારોપણ નથી પણ ‘નિર્દોષ પીડિતો’ અને ‘આ મુશ્કેલ સમયે ઇઝરાયેલ’ પર સહાનુભૂતિ અને ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તેનો સ્વર, જોકે, ઇઝરાયેલ અને પેલેસ્ટિનિયન આતંકવાદીઓ વચ્ચે અગાઉના સ્ટેન્ડ-ઓફ અંગે નવી દિલ્હીની પ્રતિક્રિયાથી એક અસ્પષ્ટ ફેરફાર દર્શાવે છે. ઇઝરાયેલ વિશ્વમાં ભારતના સૌથી વિશ્વસનીય અને મુખ્ય સંરક્ષણ અને સુરક્ષા ભાગીદારો પૈકીનું એક છે. આ ઉપરાંત આતંકવાદી હુમલાના પ્રમાણે ભારતીય સુરક્ષા અધિકારીઓને વિચારવા મજબૂર કરી દીધા છે કે જો ભારતમાં આવી ઘટનાઓ બને તો શું થાય.
મોટો સવાલ એ છે કે હમાસે હવે આટલા મોટા પ્રમાણમાં ઈઝરાયેલ પર હુમલો કેમ કર્યો? હમાસ નારાજ હતો કે આરબ વિશ્વ ઇઝરાયલ સાથે સંમત થઈ રહ્યું છે. સાઉદી અરેબિયા ઈઝરાયેલ સાથે સંબંધોને સામાન્ય બનાવવાની વાત કરી રહ્યું છે. તે સંભવિત સોદાના ભાગરૂપે, અમેરિકા ઇઝરાયેલ પર હમાસના દુશ્મન પેલેસ્ટિનિયન ઓથોરિટીને છૂટ આપવા દબાણ કરી રહ્યું છે. ઈરાન સાઉદી અરેબિયાથી નારાજ છે કે તે પોતાનું સ્થાન જમાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યો છે. તેથી હમાસ અને તેના ઈરાની સમર્થકો માટે આ સમગ્ર પ્રક્રિયાને ખોરવી નાખવાની આ તક હતી.
આ વિચાર એ આરબ નેતાઓને શરમજનક બનાવવાનો છે કે જેમણે ઇઝરાયેલ સાથે શાંતિ કરી છે, અથવા જેઓ આવું કરી શકે છે, અને સાબિત કરવા માટે કે હમાસ અને ઈરાન જ ઇઝરાયેલને લશ્કરી હાર લાવી શકે છે. ઇઝરાયેલ અને સાઉદી અરેબિયા વચ્ચે શાંતિ કરાર અને સાઉદી અરેબિયા માટે યુએસ સુરક્ષા ગેરંટી અંગે વાટાઘાટો ચાલી રહી છે. તમામ સંભાવનાઓમાં, હમાસ અને ઈરાન માટે પ્રાથમિક પ્રેરણા તે સોદાને વિક્ષેપિત કરવાની ઇચ્છા હતી, કારણ કે તે તેમને અલગ પાડવાની ધમકી આપે છે. અને ઓછામાં ઓછા નજીકના ગાળામાં તેની સંભાવનાઓને નષ્ટ કરવાનો આ એક ખૂબ જ સારો માર્ગ હતો.
એકવાર પેલેસ્ટિનિયન મુદ્દો ફરી આગળ આવે અને મધ્ય પૂર્વની આસપાસના આરબો ઇઝરાયેલના હાથમાં અમેરિકન શસ્ત્રોને મોટી સંખ્યામાં પેલેસ્ટિનિયનોની હત્યા કરતા જોઈ રહ્યા હોય, તે ખૂબ જ તીવ્ર પ્રતિક્રિયા પેદા કરશે. ઇઝરાયેલી સરકાર માટે હવે કયા વિકલ્પો અસ્તિત્વમાં છે? ઇઝરાયેલ આતંકવાદીઓને જડમૂળથી ખતમ કરવાનો, વધુ ઘૂસણખોરોને રોકવા અને તેના લોકો પર બોમ્બમારો કરતા રોકેટ અને મોર્ટારને શાંત કરવાનો પ્રયાસ કરશે.
સારું, તેઓ આ પહેલા પાંચ વખત તેમાંથી પસાર થયા છે. તેઓએ સેનાને એકત્ર કરી છે, ગાઝાને નુકસાન પહોંચાડવા માટે હવાથી હુમલો શરૂ કર્યો છે. તેઓ હમાસના નેતૃત્વને મારવાનો પ્રયાસ કરશે. અને જો તે હમાસને રોકેટ ફાયરિંગ બંધ કરવા અને બંધકોને મુક્ત કરવા વાટાઘાટોમાં પ્રવેશવાની દ્રષ્ટિએ કામ કરતું નથી, તો ગાઝા પર સંપૂર્ણ પાયે ઇઝરાયેલી આક્રમણ થશે. હવે તે બે સમસ્યાઓ રજૂ કરે છે. એક એ કે ઇઝરાયેલ ગીચ વસ્તીવાળા વિસ્તારોમાં લડશે. નાગરિક જાનહાનિ સામે આંતરરાષ્ટ્રીય આક્રોશ થઈ શકે છે જે ઇઝરાયેલ તેના ઉચ્ચ તકનીકી અમેરિકન શસ્ત્રો સાથે લાદશે. આનાથી ઇઝરાયેલ પર હુમલો રોકવા માટે દબાણ આવશે.
બીજી સમસ્યા એ છે કે, જો ઇઝરાયેલ સંપૂર્ણ પાયે યુદ્ધમાં સફળ થાય છે, તો પછી તેઓ ગાઝાને નિયંત્રિત કરે છે, અને તેઓએ પ્રશ્નોના જવાબ આપવા પડશે: આપણે કેવી રીતે બહાર નીકળીશું? આપણે ક્યારે ઉપાડ કરીશું? આપણે કોની તરફેણમાં પીછેહઠ કરીએ? યાદ રાખો, ઇઝરાયેલીઓ 2005માં ગાઝામાંથી પહેલાથી જ પાછા આવી ગયા હતા, અને તેઓ ત્યાં પરત જવા માંગતા નથી.
કદાચ સૌથી મોટો પ્રશ્ન એ છે કે ગાઝા પટ્ટી વિશે શું કરવું. હમાસે 2007માં આ પેલેસ્ટિનિયન એક્સક્લેવમાં સત્તા કબજે કરી ત્યારથી, ઇઝરાયેલે ભૂતકાળની કટોકટી દરમિયાન ઇઝરાયેલી રાજકારણીઓ દ્વારા પગલાં લેવા માટેના કોલ હોવા છતાં, ત્યાં મોટા પાયે, સતત જમીન કામગીરી ટાળી છે. તેથી ઇઝરાયેલના વડા પ્રધાન બેન્જામિન નેતન્યાહુની પસંદગી હમાસને પૂરતી સજા આપવા માટે વાયુસેનાનો ઉપયોગ કરવાની રહેશે કે તેઓ યુદ્ધવિરામ માટે સંમત થાય અને પછી બંધકોની વાપસી માટે વાટાઘાટો કરે.
બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, પૂર્વની યથાસ્થિતિ પર પાછા ફરવું: તે તે મેળવવાનો પ્રયાસ કરશે, હમાસને રોકવા માટે યુએસ, ઇજિપ્ત અને કતારનો ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરશે.ઇઝરાયેલ તરફથી સિસ્ટમની સંપૂર્ણ નિષ્ફળતા રહી છે. ઇઝરાયેલીઓ તેમના જાસૂસીના અત્યાધુનિક માધ્યમોથી, પેલેસ્ટિનિયનો શું કરી રહ્યા છે તે વિગતવાર જાણવા માટે ટેવાયેલા છે. તેઓએ ગાઝા અને સરહદની ઇઝરાયેલી બાજુના સમુદાયો વચ્ચે ખૂબ જ ખર્ચાળ દિવાલ બનાવી. તેઓને વિશ્વાસ હતો કે હમાસને મોટો હુમલો કરવાથી અટકાવવામાં આવ્યો હતો: હમાસ હિંમત કરશે નહીં, કારણ કે તેને કચડી નાખવામાં આવશે, કારણ કે પેલેસ્ટિનિયનો હમાસ વિરુદ્ધ બીજું યુદ્ધ કરવા માટે રોષે ભરાશે.
અને ઇઝરાયેલીઓ માનતા હતા કે હમાસ હવે એક અલગ મોડમાં છે: લાંબા ગાળાના યુદ્ધવિરામ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું જેમાં દરેક પક્ષને જીવંત-અને-જીવવાની વ્યવસ્થાથી ફાયદો થયો. ગાઝામાંથી દરરોજ લગભગ 19,000 પેલેસ્ટિનિયન કામદારો ઇઝરાયેલમાં જતા હતા, અને તેનાથી અર્થતંત્રને ફાયદો થઈ રહ્યો હતો અને ટેક્સની આવક થઈ રહી હતી. પરંતુ તે તારણ આપે છે કે તે બધું એક વિશાળ છેતરપિંડી હતી. હમાસને ઈઝરાયેલ સાથે શાંતિ સ્થાપવામાં કોઈ રસ નથી. ઇઝરાયેલે વિચાર્યું કે સમસ્યા નિયંત્રણમાં છે. પરંતુ હવે તેમની બધી ધારણાઓ ખોટી પડી છે, જેમ કે 1973માં ખોટી પડી હતી. અને તેઓએ તેની સાથે શરતો પર આવવું પડશે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.